“The four ages of man” by Valentin de Boulogne (1629), National Gallery of London

Ο Γκαίτε αναφέρεται στις τέσσερις ηλικίες του ανθρώπου λέγοντας ότι:  

Σε κάθε ηλικία του ανθρώπου ανταποκρίνεται μια ορισμένη φιλοσοφία. Το παιδί εμφανίζεται σαν ένας ρεαλιστής, έχει τόση πεποίθηση στη ύπαρξη των αχλαδιών και των μήλων όση και στη δική του ύπαρξη. Ο νέος, εκτεθειμένος καθώς είναι στις εσωτερικές θύελλες, στρέφει αναγκαστικά την προσοχή του στον εαυτό του, ψάχνει μέσα του: μεταβάλλεται σε ιδεαλιστή. Απεναντίας, ο ώριμος άνδρας έχει  κάθε λόγο να γίνει σκεπτικιστής, αμφιβάλλει – με το δίκιο του – αν τα μέσα που έχει επιλέξει για την επίτευξη του σκοπού είναι τα σωστά. Προτού πράξει κάτι, την ώρα που πράττει, έχει κάθε λόγο να κρατάει το νου του σε εγρήγορση, ώστε να μη χρειαστεί αργότερα να μετανοήσει πικρά για μια λανθασμένη επιλογή του. Ο γέροντας όμως θα είναι πάντα μυστικιστής. Βλέπει πόσα πράγματα εξαρτώνται από την τύχη: Κάτι που δεν έχει λογική να ευοδώνεται, κάτι λογικό να πηγαίνει στραβά, τύχη και ατυχία να εξομοιώνονται αναπάντεχα. Έτσι είναι τα πράγματα, έτσι ήσαν πάντα, και τα γηρατειά ηρεμούν με αυτό που είναι τώρα, που ήταν πριν και που θα είναι πάντα.

Οι ηλικίες που διανύει ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του, είχαν προβληματίσει σε φιλοσοφικό και καλλιτεχνικό επίπεδο και νωρίτερα.

Το έργο του 13ου αιώνα  Οι τέσσερις ηλικίες του ανθρώπου του Φιλίππου της Νοβάρα είναι μια πραγματεία για την ηθική συμπεριφορά και τις ιπποτικές αξίες. Περιγράφονται τα τέσσερα στάδια της ζωής του ανθρώπου σύμφωνα με την ηλικία του και όλες οι δραστηριότητες που πρέπει να ακολουθήσει κάποιος για να ζήσει μια ενάρετη ζωή. Επίσης το κείμενο περιέχει και συμβουλές για τις γυναίκες, τις οποίες προτρέπει να μάθουν να διαβάζουν ώστε να μην δέχονται ερωτικές επιστολές από ανεπιθύμητους μνηστήρες.  

Ο πίνακας  Οι τέσσερις ηλικίες του ανθρώπου του Valentin de Boulogne (1629) απεικονίζει ακριβώς αυτό το ηλικιακό ταξίδι του ανθρώπου. Ο Γάλλος ζωγράφος Valentin de Boulogne είχε σπουδάσει στην Ιταλία και είχε επηρεαστεί βαθιά από τον Caravaggio. Η δραματική φωτοσκίαση (tenebrist) στα έργα του με τις έντονες αντιθέσεις φωτός και σκιάς είναι ενδεικτική αυτής της επιρροής. Όπως επίσης και οι συνθέσεις με ομάδες ανθρώπων γύρω από ένα τραπέζι. 

Τα τέσσερα πρόσωπα  κάθονται γύρω από ένα μικρό τραπέζι. Το παιδί κρατά ένα κλουβί πουλιών και το βλέμμα του πλανάται στο χώρο σε ένα ταξίδι ονειροπόλησης. Η φαντασία της παιδικής ηλικίας αποδίδεται με τον πλέον συμβολικό τρόπο.  

Στην αριστερή πλευρά βρίσκεται ο νεαρός, με έκφραση ζωντανή και ματιά η οποία απευθύνεται στο θεατή, σε αντίθεση με όλους τους άλλους. Παίζει ένα μουσικό όργανο σύμβολο διασκέδασης και χαράς. Aποτυπώνεται αριστοτεχνικά η νεότητα με το πάθος και τη δυναμική της ηλικίας. Στη δεξιά πλευρά εικονίζεται ο μεσήλικας με στρατιωτική πανοπλία, στεφάνι και έντονο πορφυρό ύφασμα. Κρατάει ένα βιβλίο που πιθανόν περιέχει κάποιο στρατιωτικό σχεδιασμό αλλά παρουσιάζεται εξουθενωμένος και γέρνει το κεφάλι του στο χέρι του. Το στεφάνι μας πληροφορεί για την επιτυχία του, όμως ο ίδιος έχει αφεθεί στην αγκαλιά του Μορφέα.

Ο ηλικιωμένος άνδρας παρουσιάζεται με ηρεμία και σοφία με βλέμμα αναπόλησης και νοσταλγίας. Κρατάει ένα ποτήρι και μπροστά του βρίσκονται κάποια νομίσματα, στο πρόσωπό του καθρεφτίζεται η στωικότητα και ο στοχασμός.   

Η έντονη φωτοσκίαση προσδίδει μια δραματουργική και μυστικιστική διάθεση στη σύνθεση. Η αλληγορική επίσης σημασία του πίνακα οδηγεί το θεατή σε φιλοσοφικά ερωτήματα και προβληματισμό. Η νομοτέλεια της ανθρώπινης ζωής αποδίδεται με εξαιρετικό τρόπο σε αυτό το έργο που βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.

Κατερίνα Κοφφινά

Πηγές:

1. Γκαίτε, Στοχασμοί 1 – Επιλογή από τα Maximen and Reflexionen   
2. https://frenchofoutremer.ace.fordham.edu
3. ttps://en.wikipedia.org/wiki/Valentin_de_Boulogne
4. https://www.metmuseum.org
5. https://www.nationalgallery.org.uk