Η ακτιβίστρια Μανάλ αλ-Σαρίφ φωτογραφίζεται να οδηγεί στο Ντουμπάι. Φυλακίστηκε γι’ αυτή τη φωτογραφία.

Την είδηση θα την έχετε ήδη ακούσει, χτες ή προχτές. Σύμφωνα με βασιλικό διάταγμα που μεταδόθηκε από την κρατική τηλεόραση της χώρας, οι γυναίκες στη Σαουδική Αραβία θα μπορούν πλέον να αποκτούν άδειες οδήγησης και να οδηγούν αυτοκίνητο -ως τώρα το συντηρητικό βασίλειο ήταν η μοναδική χώρα στον κόσμο που δεν αναγνώριζε στις γυναίκες αυτό το δικαίωμα.

Ή μάλλον, που εξακολουθεί προς το παρόν να μην τους το αναγνωρίζει, αφού η σχετική απόφαση που επιτρέπει κάτι τέτοιο θα τεθεί σε ισχύ τον Ιούνιο του 2018. Αν και ομολογώ ότι δεν μπόρεσα να βρω στοιχεία για το θέμα, υποθέτω ότι οι περισσότερες χώρες, οι ευρωπαϊκές τουλάχιστον, δεν αντιμετώπισαν διαφορετικά τους άντρες από τις γυναίκες στο θέμα των αδειών οδήγησης -ενώ διαφορές υπήρχαν, όπως ξέρουμε, και στα θέματα του δικαίου, και στο δικαίωμα ψήφου αλλά και στην πρόσβαση στην εκπαίδευση.

Κι έτσι στις περισσότερες άλλες χώρες οι γυναίκες μπορούσαν να οδηγούν πολλές δεκαετίες πριν αποκτήσουν π.χ. το δικαίωμα ψήφου. Για παράδειγμα, στη Γαλλία η δούκισσα του Ουζές, πάμπλουτη αριστοκράτισσα φεμινίστρια, ήταν η πρώτη γυναίκα που έβγαλε άδεια οδήγησης το 1898 (και η πρώτη που πήρε κλήση, λίγους μήνες αργότερα, επειδή έτρεχε στο Δάσος της Βουλώνης με την ιλιγγιώδη ταχύτητα των 15 χλμ την ώρα -το όριο ήταν 12). Ωστόσο, οι Γαλλίδες ψήφισαν για πρώτη φορά μόλις το 1945 (οι Ελληνίδες το 1930 σε δημοτικές εκλογές -αν και με περιορισμούς- και το 1952 σε βουλευτικές).

Αντίθετα, στη Σαουδική Αραβία οι γυναίκες πρώτα απέκτησαν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, πριν από μερικά χρόνια, ενώ το δικαίωμα να οδηγούν αυτοκίνητο μόλις τώρα. Βέβαια, προκειμένου για μια απόλυτη μοναρχία και για ένα κράτος που αποτελεί ουσιαστικά ιδιοκτησία μιας οικογένειας, το δικαίωμα ψήφου, γυναικών όπως και αντρών, είναι πολύ σχετικό: αφορά μόνο τις δημοτικές εκλογές, αφού κοινοβούλιο δεν υφίσταται στη χώρα, μονάχα ένα σώμα με συμβουλευτικές αρμοδιότητες. Ο βασιλιάς Αμπντουλάχ ανακοίνωσε το 2013 ότι στο εξής το 20% τουλάχιστον των μελών του Συμβουλίου αυτού θα είναι γυναίκες -δεδομένου δε ότι τα μέλη τα διορίζει ο ίδιος, η απόφασή του ουσιαστικά είναι υπόμνηση προς τον εαυτό του, σαν τα σημειώματα που βάζουμε πάνω στο ψυγείο εμείς οι κοινοί θνητοί με τις δουλειές που δεν πρέπει να ξεχάσουμε.

Ωστόσο, δεν πρέπει να δημιουργηθεί η εντύπωση πως η απαγόρευση της οδήγησης ήταν το τελευταίο προπύργιο της σαουδικής ανδροκρατίας και ότι στο εξής οι Σαουδαράβισσες είναι θεωρητικά ίσες ή σχεδόν ίσες με τους Σαουδάραβες -κάθε άλλο. Οι γυναίκες εξακολουθούν να στερούνται πολλά και πολύ πιο σημαντικά από την άδεια οδήγησης, όπως θα δούμε παρακάτω. Άλλωστε, η παραχώρηση του δικαιώματος δεν υπαγορεύτηκε (μόνο) από την επιθυμία εκσυγχρονισμού που διακατέχει τους ιθύνοντες της σαουδικής μοναρχίας, αλλά και (κυρίως, ίσως) από την οικονομική κρίση που περνάει η χώρα (κλαίνε οι χήρες, κλαίνε κι οι παντρεμένες) εξαιτίας της πτώσης της τιμής του πετρελαίου: ως τώρα, χρειάζονταν περίπλοκοι και δαπανηροί διακανονισμοί για να μπορέσει μια γυναίκα να μετακινηθεί με ιδιωτικό αυτοκίνητο.

Θα μπορούν λοιπόν να οδηγούν από του χρόνου οι Σαουδαράβισσες, αλλά θα εξακολουθήσουν να μη μπορούν να ταξιδέψουν, να πιάσουν δουλειά, να ανοίξουν τραπεζικό λογαριασμό, να βγάλουν ταυτότητα ή διαβατήριο ή να παντρευτούν χωρίς τη συγκατάθεση του κηδεμόνα τους. Ο κηδεμόνας είναι ο πατέρας για τις ανύπαντρες και ο σύζυγος για τις παντρεμένες, αν όμως αυτός έχει πεθάνει κηδεμόνας θα είναι ένας αδελφός, άλλος συγγενής ή ακόμα και ο γιος της γυναίκας -πάντως, χωρίς κηδεμόνα μια Σαουδαράβισσα δεν μπορεί να κάνει τίποτα από τα παραπάνω. Ουσιαστικά, στη Σαουδική Αραβία οι γυναίκες αντιμετωπίζονται σαν ανήλικα πλάσματα και σαφώς υποδεέστερες από τους άντρες, κάτι που εκφράζεται και στο κληρονομικό δίκαιο και σε πολλές άλλες πτυχές της ζωής.

Και φυσικά, το πιο ορατό σημάδι της υποδούλωσης, είναι πως οι Σαουδαράβισσες σε δημόσιο χώρο πρέπει να φορούν τη μπούρκα, ή τέλος πάντων ένα μακρύ μαύρο φόρεμα που αφήνει ακάλυπτο μόνο το πρόσωπο, την αμπάγια.

Οπότε, η παραχώρηση του δικαιώματος στην άδεια οδήγησης δεν αναιρεί με κανένα τρόπο τη βαθιά ανισότιμη θέση των γυναικών στη Σαουδική Αραβία -θα έλεγε μάλιστα κανείς ότι είναι ένας σχετικά ανώδυνος τρόπος προκειμένου το καθεστώς να φανεί προοδευτικό και εκσυγχρονισμένο και να παραχωρήσει ένα ανέξοδο δικαίωμα εξακολουθώντας να αρνείται τα πιο ουσιαστικά. Παρ’ όλ’ αυτά, πρόκειται για ένα βήμα χειραφέτησης, έστω και μικρό.

Θα οδηγούν καλά οι Σαουδαράβισσες; Αν πιστέψουμε τα στερεότυπα, που διαδίδονται όχι πια στην καθυστερημένη Σαουδική Αραβία αλλά στην προοδευτικότατη Ευρώπη, όχι. Το στερεότυπο θέλει τις γυναίκες να είναι απρόσεχτες στην οδήγηση, αδέξιες, να μην καταλαβαίνουν από τη λειτουργία του κινητήρα, να μη μπορούν να παρκάρουν (διότι ο γυναικείος εγκέφαλος υστερεί, λένε, στην αντίληψη του χώρου), να μπερδεύουν το γκάζι με το φρένο ή το αμπραγιάζ, να τους σβήνει συνεχώς η μηχανή όταν προσπαθούν να βάλουν μπροστά και να κοιτάζονται στον καθρέφτη αντί να κοιτάζουν την κυκλοφορία πίσω τους. Κυκλοφορούν άλλωστε στο Διαδίκτυο αρκετές αστείες εικόνες ή βίντεο που εικονογραφούν την παροιμιώδη γυναικεία οδηγική αδεξιότητα.

Κάποια στερεότυπα έχουν έναν πυρήνα αλήθειας, όχι όμως τούτο εδώ -τα στατιστικά στοιχεία (παράδειγμα) δείχνουν πως οι γυναίκες οδηγούν κατά μέσον όρο καλύτερα και με λιγότερα ατυχήματα. Βέβαια, πρέπει να πούμε ότι οι άντρες οδηγούν περισσότερο από τις γυναίκες, οπότε στις συγκρίσεις πρέπει να ληφθεί υπόψη και αυτή η παράμετρος. Από την άλλη, οι άντρες υπεραντιπροσωπεύονται σε ορισμένες οδηγικές πρακτικές που συνδέονται άμεσα με ατυχήματα, όπως η επικίνδυνη οδήγηση, η οδήγηση υπό την επήρεια ουσιών και η υπερβολική ταχύτητα. Βέβαια, το στερεότυπο επεκτείνεται ακόμα και στην αξιολόγηση του ατυχήματος -αν ένας άντρας προκαλέσει ατύχημα, θα πούμε ότι ήταν μεθυσμένος, ήταν παλαβός, ήταν ανόητος. Αν το προκαλέσει γυναίκα, ήταν γυναίκα.

Εμείς εδώ παροιμιωδώς λεξιλογούμε αλλά σήμερα το μόνο λεξιλογικό εντοπίζεται στον τίτλο, όπου εσκεμμένα χρησιμοποίησα τον τύπο «Σαουδαράβισσες». Διότι βέβαια, αν θηλυκό του Άραβα είναι η Αράβισσα (όπως έχουμε συζητήσει) του Σαουδάραβα θα είναι, επίσημα τουλάχιστον, η Σαουδαράβισσα. Θέλει ακόμα καιρό για να τριφτεί αυτός ο τύπος, χαίρομαι όμως που βλέπω πως γκουγκλίζεται αρκετά, ακόμα και στον σπανιότερο πληθυντικό -και βέβαια, η πρόσφατη είδηση για την άδεια οδήγησης στάθηκε αφορμή να χρησιμοποιηθεί κάμποσες φορές (παράδειγμα). Είναι κι αυτό μια πρόοδος αν σκεφτούμε ότι το λεξικό Μπαμπινιώτη, στην πρώτη του έκδοση, φορούσε μπούρκα στις γυναίκες της Αραβίας, αφού έδινε σαν θηλυκό του Άραβα το «γυναίκα Άραβας» -και ακόμα διατηρεί αυτόν τον ανοικονόμητο τύπο, έστω κι αν δίνει πρώτον τύπο το «Αράβισσα».

Διατηρούμε βέβαια τη μπούρκα σε άλλους τύπους, όπως είναι, ας πούμε, το «η δικαστής», που και οι περισσότερες δικάστριες το προτιμάνε, θεωρώντας ότι ο επίκοινος τύπος τούς προσδίδει μεγαλύτερο κύρος -και μ’ αυτό το κύρος αρνούνται σε άλλες γυναίκες το δικαίωμα στην αυτοάμυνα, δίνοντας στους βιαστές το σαφές σήμα να βιάζουν ελεύθερα: αν δεν αντισταθεί ενδέχεται να μην στοιχειοθετηθεί βιασμός (υπάρχει σχετική δικαστική απόφαση), κι αν αντισταθεί κινδυνεύει να πάει μέσα. Εννοώ την απόφαση στη δίκη του Ναυπλίου -αλλά ας πούμε καλύτερα για το Ριάντ και τους καθυστερημένους Σαουδάραβες.

Το διαβάσαμε ΕΔΩ