6 Ιουνίου: Ημέρα της Ρωσικής Γλώσσας

Η ρωσική γλώσσα ανήκει στη σλαβική ομάδα γλωσσών οι οποίες αποτελούν κλάδο των Ινδοευρωπαϊκών γλωσσών και είναι συγγενικές ως προς τη δομή, τη μορφολογία, τη σύνταξη και το λεξιλόγιο με την ελληνική, τις λατινογενείς και τις γερμανικές γλώσσες. Οι σλαβικές γλώσσες σήμερα είναι επίσημες γλώσσες σε 13 ευρωπαϊκά σλαβικά κράτη: Ρωσία, Πολωνία, Ουκρανία, Βουλγαρία, Σλοβενία, Λευκορωσία, Σερβία, Μαυροβούνιο, Βοσνία Γερζεγοβίνη, Βόρεια Μακεδονία, Σλοβακία, Τσεχία και Κροατία. Οι Σλάβοι αποτελούν τη μεγαλύτερη εθνογλωσσική ομάδα της Ευρώπης, είναι περίπου 350 εκατομμύρια και κατοικούν στην κεντρική, ανατολική και νοτιο ανατολική Ευρώπη.

Οι σύγχρονες σλαβικές γλώσσες ανάγονται στην πρωτοσλαβική που είναι ο κοινός γλωσσικός πρόγονός τους. Οι σλαβικές γλώσσες αποτελούνται από τρεις  κλάδους: το δυτικό (Τσέχικη, Σλοβακική, Πολωνική) το νότιο (Σλοβενική, Σερβική, Κροατική, Βουλγαρική) και τον  ανατολικό κλάδο (Ρωσική, Λευκορωσική και Ουκρανική).

Σύμφωνα με στοιχεία της ιστορικό - συγκριτικής γλωσσολογίας ο ανατολικός κλάδος των σλαβικών γλωσσών διαχωρίστηκε από την κοινή σλαβική τον 6ο με 7ο μ. Χ. αιώνα περίπου. Μέχρι και το 14ο αιώνα υπήρχε μια κοινή ανατολικό - σλαβική γλώσσα την οποία μιλούσαν οι Ρώσοι, οι Λευκορώσοι και οι Ουκρανοί. Η γλώσσα αυτή αργότερα ονομάστηκε παλαιορωσική. Από το 14ο αιώνα, σύμφωνα με στοιχεία που αντλούνται από γραπτά μνημεία, η ρωσική διαφοροποιήθηκε από τις  πολύ κοντινές της γλώσσες την Λευκορωσική και την  Ουκρανική.

Τον ένατο αιώνα η ρωσική γλώσσα, μαζί με τις άλλες σλαβικές γλώσσες απέκτησαν γραφή. Τα πρώτα γραπτά μνημεία στην ιστορία του σλαβικού πολιτισμού γράφτηκαν στη Σλαβονική, μια τοπική διάλεκτο της περιοχής της σημερινής Θεσσαλονίκης, που αργότερα ονομάστηκε παλαιά εκκλησιαστική και ήταν η γραπτή γλώσσα της εκκλησίας και του κράτους για πολλούς αιώνες. Την εποχή αυτή η επιρροή της ελληνικής γλώσσας είναι καθοριστική λόγω του ότι γίνονται πολλές μεταφράσεις κειμένων από τα ελληνικά,θρησκευτικού και λατρευτικού περιεχομένου αλλά και κείμενα που έχουν σχέση με τη διοίκηση του κράτους. Στη παλαιοεκκλησιαστική εισάγονται πολλοί θρησκευτικοί, φιλοσοφικοί, πολιτικοί, στρατιωτικοί και τεχνικοί όροι.

Εκτός από τα κείμενα αυτά, τα οποία είναι γραμμένα στη παλαιοεκκλησιαστική, υπάρχουν και γραπτά μνημεία στη παλαιορωσική γλώσσα, τα οποία μαρτυρούν ότι η γλώσσα αυτή είναι πολύ κοντινή στη σύγχρονη ρωσική γλώσσα. Η παλαιορωσική γλώσσα της λογοτεχνίας άρχισε να καλλιεργείται και να αναπτύσσεται γοργά έχοντας ως πηγή της τη προφορική λαϊκή παράδοση, τη γλώσσα της λαϊκής ποίησης και των παραμυθιών.

Μία από τις πρώτες γραπτές μαρτυρίες της ρωσικής γλώσσας είναι το επικό ποίημα του 12 ου αιώνα "Διήγηση για την εκστρατεία του Ίγκορ" (Слово о полку Игореве). Η βασική ιδέα του επικού αυτού ποιήματος είναι η ένωση των φεουδαρχικών βασιλείων με δυνατή κεντρική εξουσία για να γίνει η χώρα των Ρως, όπως ονόμαζαν τότε τη σημερινή Ρωσία, δυνατό και  συγκεντρωτικό βασίλειο με κέντρο το Κίεβο. Στη γλώσσα του επικού αυτού ποιήματος προβάλλει ο ζωντανός προφορικός  λόγος καθώς το ποιητικό του ύφος και οι λεκτικοί τρόποι είναι χαρακτηριστικοί για τα δημώδη άσματα.

 "Χειρόγραφα σε φλοιό σημύδας" (11ος - 15ος αιώνας) (Берестяные грамоты)

Τα χειρόγραφα αυτά είναι χαραγμένα σε φλοιούς σημύδας και κάποια από αυτά είναι γράμματα των κατοίκων της πόλης Νόβγκοροντ σε συγγενείς και φίλους, άλλα είναι συμβόλαια, και άλλα καταγραφή προϊόντων και χρεών. Οι σημειώσεις αυτές είναι σημαντικότατο γραπτό μνημείο γιατί είναι γραμμένες στην καθομιλουμένη ρωσική γλώσσα της εποχής εκείνης σε αντίθεση με τα πλείστα γραπτά μνημεία που οι μεταφραστές αντιγράφεις έγραφαν στη παλιά γραπτή σλαβονική γλώσσα.

Το  17ο αιώνα, κατά τη  βασιλεία του τσάρου Πέτρου Α', η Ρωσία από τσαρικό βασίλειο μετατράπηκε σε ευρωπαϊκή αυτοκρατορία. Το εμπόριο και η ενιαία διοίκηση σε όλη την επικράτεια της αυτοκρατορίας συνέβαλαν δραστικά στη δημιουργία ενιαίας εθνικής γλώσσας. Την εποχή αυτή δημιουργείται ένας νέος τύπος εθνικής κουλτούρας.  Αναπτύσσεται η επιστήμη και η κοσμική εκπαίδευση, ιδρύεται το πρώτο πανεπιστήμιο, γυμνάσια και πολλά άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Παράλληλα απλοποιείται το αλφάβητο, ενώ ο αριθμός των επιστημονικών συγγραμμάτων και των βιβλίων κοσμικού περιεχομένου αυξάνεται κατά πολύ. Εκδίδονται περισσότερα από 600 βιβλία ανάμεσα τους και πολλά λεξικά για να διευκολυνθεί η εκμάθηση ξένων γλωσσών. Οι καινούργιες ιδέες και συνήθειες επέφεραν σαρωτική αλλαγή στη νοοτροπία που τώρα απομακρύνεται από την εκκλησία και γίνεται κοσμική. Προκειμένου να αντικατοπτριστεί η εξωγλωσσική αυτή εξέλιξη, στη γλώσσα εισάγονται εκατοντάδες ξένες, δάνειες λέξεις. Ο 17ος αιώνας είναι η απαρχή της εθνικής ρωσικής λογοτεχνικής γλώσσας η οποία άρχισε να απομακρύνεται από τη γραπτή σλαβονική γλώσσα και να πλησιάζει τη ζωντανή γλώσσα της εποχής εκείνης.

Το 18ο αιώνα, τον αιώνα του διαφωτισμού, του ορθολογισμού και της επιστημονικής έρευνας η ρωσική γλώσσα δεν είχε ακόμα μελετηθεί αρκετά. Την εποχή αυτή εμφανίζονται οι επιστήμονες εγκυκλοπαιδιστές οι οποίοι εργάζονται σε πολλούς τομείς για να κατανοήσουν στη βάση της επιστήμης τον κόσμο που τους περιβάλλει και τις αρχές που διέπουν τη λειτουργία του έτσι ώστε να τον περιγράψουν με επιστημονικούς όρους. Η λογοτεχνία στρέφεται προς την επίγεια ζωή και προσπαθεί να περιγράψει τα  ανθρώπινα συναισθήματα και τις σκέψεις. Η λογοτεχνική γλώσσα έπρεπε να αναπροσαρμοστεί στα νέα αυτά δεδομένα και στις καινούργιες ανάγκες της ζωής. Η λογοτεχνική γλώσσα και η γλώσσα της επιστήμης δεν ήταν ακόμα αρκετά καλλιεργημένες για να μπορούν να αποδόσουν τα νοήματα των καινούργιων επιστημών καθώς ο 17ος αιώνας άφησε πίσω του γραμματική αταξία και εξαιρετική ανομοιομορφία στο λεξιλόγιο. Η παλαιά εκκλησιαστική σλαβονική, η γλώσσα του γραπτού λόγου, βρισκόταν σε αντιπαράθεση με τη ζωντανή ρωσική γλώσσα. Η έλλειψη νόρμας, καθιερωμένης πρακτικής στο γραπτό λόγο εμπόδιζε τη συγγραφή επιστημονικών εγχειριδίων και λογοτεχνικών έργων. Η περιγραφή και η ταξινόμηση των γλωσσικών φαινομένων ήταν κολοσσιαίο έργο καθοριστικής σημασίας για την περαιτέρω εξέλιξη της λογοτεχνικής γλώσσας. Ο εγκυκλοπαιδιστής Μιχαήλ Λομονόσοβ επί σειρά ετών συνέλεγε υλικό για την περιγραφή της σύγχρονης του ρωσικής γλώσσας και στο θεμελιώδους σημασίας έργο του  "Γραμματική της ρωσικής γλώσσας" (1755) για πρώτη φορά γίνεται οργανωμένη και συστηματική συγκέντρωση γνώσεων, περιγραφή και επιστημονική κατανόηση της ρωσικής γλώσσας.

- Ο 19ος αιώνας, είναι η εποχή της τελικής διαμόρφωσης της λογοτεχνικής γλώσσας. Οι προσπάθειες που έγιναν το 18ο αιώνα όχι μόνο από τον Μιχαήλ Λομονόσοβ αλλά και από πολλούς άλλους ποιητές, λογοτέχνες και επιστήμονες καλλιέργησαν τη γλώσσα της λογοτεχνίας. Στο έδαφος αυτό δημιούργησε το έργο του ο εθνικός ποιητής της Ρωσίας ο Αλεξάντρ Σεργκιέγιεβιτς Πούσκιν. Το έργο του  είναι η αρχή της σύγχρονης ενιαίας εθνικής λογοτεχνικής γλώσσας. Πρώτος αυτός στράφηκε στη λαϊκή γλώσσα, αυτή τη γάργαρη πηγή, όπως τη χαρακτήριζε, από όπου αντλούσε τις μεστές λέξεις του λαού από τα λαϊκά παραμύθια, τα τραγούδια και τις παροιμίες αξιοποιώντας την παραστατική της δύναμη. Αγαπούσε αυτή τη γλώσσα και απέδειξε με το έργο του ότι μπορούσε να εκφράσει υψηλά νοήματα και λεπτά αισθήματα. Με το ποιητικό και το πεζό του έργο απελευθέρωσε τη γλώσσα της λογοτεχνίας από αυστηρούς υφολογικούς κανόνες και ένωσε με μοναδικά υπέροχο τρόπο την ποιητική γλώσσα με το ζωντανό λαϊκό λόγο. Στο έργο του συνυπάρχουν η επισημότητα της παλαιοεκκλησιαστικής σλαβονικής με τη ζωντάνια της γλώσσας του λαού.

- Η Ρωσική γλώσσα στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έδωσε λογοτεχνικά έργα ανυπέρβλητης αξίας με μια πλειάδα από συγγραφείς τα έργα των οποίων μεταφράστηκαν και αγαπήθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο. Αργότερα ο αιώνας αυτός ονομάστηκε ο χρυσός αιώνας της ρωσικής λογοτεχνίας. Η λογοτεχνία καλλιεργεί και εμπλουτίζει τη γλώσσα που αποδίδει τις πιο λεπτές εκφάνσεις του εσωτερικού κόσμου ενώ παράλληλα η επιστήμη αναπτύσσεται εμπλουτίζοντας τη γλώσσα με επιστημονική ορολογία.

- Σήμερα η ρωσική είναι βαθιά καλλιεργημένη γλώσσα και μια από τις πιο ομιλούμενες γλώσσες στον κόσμο με 275 εκατομμύρια ομιλητές, 150 εκατομμύρια άνθρωποι τη μιλούν ως μητρική και 125 ως δεύτερη γλώσσα.

- Μέσα από τη γλώσσα, που αλλάζει αδιάλειπτα παραμένοντας όμως αναλλοίωτη, παρακολουθούμε την ιστορική πορεία του λαού - φορέα της. Η γλώσσα είναι ο τρόπος που ο κάθε λαός αντιλαμβάνεται τον κόσμο, ο διανοητικός και συναισθηματικός του πλούτος τον οποίο εκφράζει με λόγια και αυτή είναι που συνδέει τους ομιλητές της με κοινή παράδοση και ταυτότητα η δε ιστορία της είναι το πολιτισμικό συνεχές που συνδέει το παρόν με το παρελθόν αλλά και με το μέλλον δίνοντας μας την γλωσσική θεώρηση της ιστορίας.

Ελένη Τσολιά