Ένας αναπληρωτής δάσκαλος, ο Τζον Σκόουπς, με την παρότρυνση της Αμερικανικής Ένωσης Πολιτικών Ελευθεριών, συνέχισε να διδάσκει συστηματικά ότι ο άνθρωπος είναι αποτέλεσμα μιας μακράς εξελικτικής διαδικασίας με πλησιέστερο «συγγενή» του τον πίθηκο και τον χιμπατζή.

Οι δημιουργιστές αντέδρασαν γρήγορα και πίεσαν τις Πολιτειακές αρχές του Τενεσί να ασκήσει δίωξη κατά του Σκόουπς. Η δίκη ήταν μια μετωπική σύγκρουση των «δημιουργιστών» και των «εξελικτικών». Σύμβουλος της πολιτικής αγωγής ήταν ο φονταμενταλιστής, βαπτιστής Γουίλιαμ Τζένινγκς Μπράιαν, ο οποίος είχε 36 χρόνια να ασκήσει το επάγγελμα του δικηγόρου και αποκαλούσε τον εαυτό του «ειδήμονα στην Αγία Γραφή». Ο Μπράιαν δεν καταλάβαινε καθόλου την εξέλιξη και είχε την συνήθεια αντί να την αποκαλεί ‘evolution‘, να την προφέρει ‘evil-ution‘.

Την υπεράσπιση του δασκάλου Σκόουπς ανέλαβε ο ποινικολόγος Κλάρενς Ντάροου, γνωστός αγνωστικιστής, ο οποίος προσέφερε εθελοντικά τις υπηρεσίες του. Η δίκη πήρε γρήγορα τεράστια δημοσιότητα. Ήταν, μάλιστα, η πρώτη φορά που μία δίκη μεταδόθηκε ζωντανά σε εθνικό επίπεδο από το ραδιόφωνο. Η αντιπαράθεση υπήρξε σκληρή. Τα εκατέρωθεν επιχειρήματα όμως είχαν ελάχιστη σημασία γιατί οι ένορκοι που θα έβγαζαν την απόφαση απλώς δεν τα καταλάβαιναν. Στην πλειοψηφία τους ήταν ντόπιοι θρησκόληπτοι. Το αποτέλεσμα ήταν να κριθεί ένοχος ο Σκόουπς και να του επιβληθεί το διόλου ευκαταφρόνητο για την εποχή πρόστιμο των 100 δολαρίων. Το πρόστιμο αργότερα ακυρώθηκε για τυπικούς λόγους αλλά αυτό είχε μικρή σημασία. Η Βίβλος είχε νικήσει τον Δαρβίνο.

Ποια σημασία έχουν όλα αυτά για μας; Το 1925 είναι πια πολύ μακρινό και το Τενεσί είναι επίσης πολύ μακριά από την Ελλάδα. Παρόμοια σύγκρουση έγινε όμως και στην Ελλάδα και με έναν τρόπο συνεχίζεται και σήμερα. Ήδη από το 1870, θεολογικοί κύκλοι επιχείρησαν την αποδόμηση της εξελικτικής θεωρίας.

Έτσι, όψεις της βιολογικής επιστήμης μπήκαν στην εκπαίδευση μόλις το 1931 με το εγχειρίδιο του Θ. Βλησίδη «Στοιχεία Γενικής Βιολογίας», όπου σε κάποιο κεφάλαιο γινόταν αναφορά στην εξέλιξη.

Όμως το 1952, μέσα στο κλίμα του μετεμφυλιακού σκοταδισμού, όπου την πνευματική ζωή κανοναρχούσαν οι παραεκκλησιαστικές οργανώσεις, το εγχειρίδιο αυτό κρίθηκε πολύ τολμηρό και αντικαταστάθηκε από ένα άλλο βιβλίο που το έγραψε ο Στέλιος Σπεράντζας. Ο Σπεράντζας δεν ήταν Βιολόγος. Ήταν οδοντίατρος και ακτινολόγος, γνωστός λόγιος και λογοτέχνης της εποχής. Στο εγχειρίδιό του στρογγύλεψε τα πράγματα και έκλεισε με τη φράση «ο κόσμος είναι έργο της Θείας Δημιουργίας».

Το 1969 αντικαθίσταται από ένα άλλο βιβλίο. Το γράφει ο Ι. Γ. Οικονομίδης, ο οποίος επιδεικνύει πνεύμα συμβιβαστικό. Παρουσιάζει ισότιμα και τις δύο θεωρίες (τη δημιουργία και την εξέλιξη) και παρουσιάζει τον Θεό περίπου ως επιβλέποντα της εξέλιξης.

Το 1976, μέσα στο κλίμα ελευθερίας που υποστήριξε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Γεωργίου Ράλλη, εισάγεται στα σχολεία ένα βιβλίο Βιολογίας που στηρίζει με σαφήνεια την εξελικτική θεωρία. Στη συνέχεια όμως, χωρίς να ερωτηθεί ο συγγραφέας, απαλείφονται κρίσιμες παράγραφοι, άγνωστο υπό ποιες πιέσεις.

Το 1984, εισάγεται στην εκπαίδευση το βιβλίο Ιστορίας του Λευτέρη Σταυριανού «Ιστορία του ανθρώπινου γένους». Το βιβλίο συναντάει σφοδρές αντιδράσεις τόσο για την μαρξιστική προσέγγιση του ιστορικού γίγνεσθαι αλλά κυρίως γιατί περιγράφει μια εξελικτική διαδικασία στην «ενηλικίωση» του ανθρώπου. Το 1990 αποσύρεται.

Σήμερα, η σύγκρουση στην εκπαίδευση φαίνεται ότι επιλύεται προσωρινά με έναν καθαρά ελληνικό συμβιβασμό. Η εξελικτική θεωρία διδάσκεται μέσες άκρες από λίγο στο Γυμνάσιο και ελάχιστα στο Λύκειο. Το μάθημα των Θρησκευτικών (όπου περιγράφεται η Δημιουργία) παραμένει ομολογιακό και διδάσκεται σε όλες τις τάξεις. Όλοι ευχαριστημένοι…

Παγκόσμια, στο τέλος του 20^ου αιώνα, διατυπώθηκε επίσης μια θεωρία που στηρίζει την Δημιουργία, προσπαθώντας να μην έρθει σε σύγκρουση με την επιστήμη. Είναι η θεωρία του «ευφυούς σχεδιασμού». Η θεωρία αυτή υποστηρίζει (στο περίπου) ότι υπήρξε ένας αρχικός σχεδιαστής-δημιουργός που δημιούργησε τα πάντα τόσο έξυπνα, ώστε να υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις της εξέλιξης. Έτσι υπάρχει και Θεός-Δημιουργός και εξέλιξη.

«Ο άνθρωπος είναι ο χαμένος κρίκος ανάμεσα στον πίθηκο και το ανθρώπινο είδος»

Η συζήτηση είναι μακρά. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με καμία επιστημονική θεωρία όταν παραμένει… επιστημονική. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με καμία θρησκευτική πίστη όταν παραμένει… θρησκευτική. Τα προβλήματα υπάρχουν όταν φανατικοί επιστήμονες υποστηρίζουν θεωρίες σαν να ήταν θρησκείες και φανατικοί θεολογίζοντες υποστηρίζουν την πίστη τους, πολεμώντας την επιστήμη.

Ώσπου να επιλύσουμε αυτά τα θέματα, θα ζούμε στον πλανήτη των πιθήκων. Γιατί όπως πολύ χαρακτηριστικά είπε ο Αυστριακός εθνολόγος και ζωολόγος Κόνραντ Λόρεντς «Ο άνθρωπος είναι ο χαμένος κρίκος ανάμεσα στον πίθηκο και το ανθρώπινο είδος».

Μανόλης Χατζηπαναγιώτου

Πηγές

sansimera, tvxs, mixanitouxronou, eranistis