Της Τζένης Τσουπαροπούλου

«Μητέρα», της λέω, «μη μου ετοιμάζεις πια το γάλα — δεν μπορείς να καταλάβεις ότι είσαι πεθαμένη;» Περίμενα να δω τι θα πει. Ήταν Ιούνιος, βράδυ, με μια φανταστική πανσέληνο στον ουρανό.

Και μη μου πείτε πως αυτό δεν ήταν μια απάντηση. [1]

Τάσος Λειβαδίτης

Η έννοια της μητέρας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη, ακόμη στις μέρες μας, με αυτή της  τροφού, της γυναίκας που προσφέρει, τρέφει και προστατεύει, εκείνης που αυτοθυσιάζεται ανιδιοτελώς, της γυναίκας που παραδίδεται ολοκληρωτικά στο ιερό καθήκον της φροντίδας. Με την εδραίωση όμως αυτής της μονοδιάστατης έννοιας της μητρότητας, η γυναίκα τοποθετείται σε παραδοσιακά περιορισμένους ρόλους που απορρέουν αποκλειστικά και μόνον από την αναπαραγωγική της ικανότητα, γεγονός που αποτέλεσε διέξοδο στην εδραίωση των πατριαρχικών κοινωνικών δομών. Στις αρχαίες μητριαρχικές κοινωνίες, όμως, η έννοια της μητέρας ταυτίζεται με την οικουμενική ιδιότητα της πρώτης αρχής, της ουσίας των πραγμάτων.

Οι «Μητέρες του Παλιού Κόσμου», όπως χαρακτηριστικά τις ονομάζει ο Borneman[2], έπαιζαν τους κορυφαίους ρόλους στην κοινωνία της φυλής και του γένους. Σε αυτές τις μητριστικές κοινωνίες, παρόλο που τα γένη διοικούνταν από τις γυναίκες, οι γυναίκες δεν κυριαρχούσαν ποτέ και δεν κηδεμόνευαν τους άντρες. Η «Μητέρα του Παλιού Κόσμου» δεν ήταν  «μητριάρχισσα»[3], αλλά, στηρίζονταν πάντα στη γνώμη άλλων ηλικιωμένων γυναικών που σχημάτιζαν ένα συμβούλιο. Γεγονός που αποτελεί και την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στην μητριαρχική κοινωνική οργάνωση και την πατριαρχική «κυριαρχική» κοινωνική οργάνωση. Επίσης, οι «Μητέρες του Παλιού Κόσμου» δημιουργούσαν κοινωνίες βασισμένες στις αρχές της ισότητας, της κοινοκτημοσύνης και της φιλειρηνικότητας. Οι πόλεις και τα χωριά τους ήταν ανοικτά και ανοχύρωτα (βλ. Κνωσό, Μάλλια, Παλαιόκαστρο στη Κρήτη). Ιστορικά, οι κλειστές πόλεις, τα τείχη και τα οχυρωματικά έργα, μαζί με τον όποιο συμβολισμό τους, κάνουν την εμφάνισή τους στις ανδροκρατικές κοινωνίες. Και, κατά τον Engels , η γέννηση της ανισότητας τοποθετείται και συμπίπτει με την καταστροφή της μητριαρχίας.[4]

Κάπου κει λοιπόν, μέσα στην ιστορική χρονική αφήγηση, η «Μητέρα του Παλιού Κόσμου» δεν μνημονεύεται πλέον, ξεχνιέται. Και η θέση της σύγχρονης γυναίκας μέσα στην κοινωνία, τίθεται και όχι από την ίδια υπό συζήτηση και εκφράζονται, όχι πάλι από την ίδια, απόψεις και ειρωνικές επιχειρηματολογίες, σύμφωνα με τις οποίες: «η κοινωνία δεν μπορεί να πάει μπροστά, να φτιάξει πολίτες  χρηστούς, άμα στηρίζεται σε μητέρες αστοιχείωτες» ή ειρωνικά: «Ανεβάστε τη μητέρα για να προοδεύσει η κοινωνία!».[5] Και η γυναίκα, η κόρη, αποκτά υπόσταση μόνον ως «μέλλουσα μήτηρ, όχι δε ως μέλλων σύντροφος, ως συνεργάτις ως συναγωνιστής, ως συμπράκτωρ, ως φέρουσα ίδιον κεφάλαιον ιδεών, αισθημάτων, εργασίας και ατομικότητος»[6]  όπως γλαφυρά αναφέρει σε άρθρο του στη Νέα Εστία ο Γαμβριηλίδης το 1929.

Το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό  υπήρξε ιστορικά εξαιρετικά ενεργό και συνέβαλε ουσιαστικά στην εξέλιξη των σύγχρονων κοινωνικών δομών και της προσπάθειας δημιουργίας κρατών πρόνοιας. Στην αποκατάσταση των αρχών της δικαιοσύνης, της ειρήνης, της αγάπης. Το φεμινιστικό κίνημα απενεχοποίησε την  «σύγχρονη μητέρα» που επέλεξε να μην περιοριστεί ο ρόλος της στην αναπαραγωγική της ιδιότητα αλλά ανέδειξε τις πολλαπλές διαστάσεις και τους ρόλους ως εργαζόμενη, μητέρα, γυναίκα.

 Οι «Μητέρες» μέσα στον κινηματικό χώρο έχουν διαδραματίσει ιστορικά σημαντικό ρόλο. Το 1865 η εξ Αμερικής ακτιβίστρια, Anna Maria Reeves Jarris, διοργάνωσε για πρώτη φορά ένα κίνημα με το όνομα Mothers Friendships Day προκειμένου οι μητέρες να ανταλλάσσουν απόψεις και εμπειρίες. Με την κίνηση αυτή μάλιστα, εδραιώθηκε η Γιορτή της Μητέρας που γιορτάζεται κάθε χρόνο από το 1908, την δεύτερη Κυριακή του μήνα Μάη. Σαν σήμερα δηλαδή. Το σύνθημα «Peace and Motherhood» κυριάρχησε τo 1870 σε μια φιλειρηνική εκδήλωση που διοργανώθηκε με σκοπό να μην στέλνουν τα παιδιά στον πόλεμο. Οι Μάνες της Plaza de Mayo, ένα ακτιβιστικό κίνημα μανάδων της Αργεντινής που δολοφονήθηκαν τα παιδιά τους κατά την δικτατορία της περιόδου 1976 – 1983 δίνουν έναν συνεχή αγώνα υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ο ρόλος των μανάδων μέσα στη κοινωνία οφείλει να είναι πολυεπίπεδος και είναι στο χέρι των γυναικών να χειραφετηθούν από τις συντηρητικές πολιτικές. Ο εκφασισμός της σημερινής κοινωνίας και η εκβάθρωση των θεσμών και των κοινωνικών δομών πλήττει πρωτίστως τις γυναίκες  (ανεργία, σχολεία, νοσοκομεία). Ο Borneman, θεωρεί ότι: «αν η γυναίκα θέλει να απαλλάξει κάποτε τον εαυτό της και τα παιδιά της από την τυραννία της ταξικής εκμετάλλευσης πρέπει να καταλύσει το σύστημα παραγωγής στο οποίο βασίζεται η πατριαρχία»[7]. Η απελευθέρωση της γυναίκας μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την απελευθέρωση της κοινωνίας.  Τώρα αν η απελευθέρωση της κοινωνίας μπορεί να επιτευχθεί μόνον μέσω της απελευθέρωσης των τάξεων, θα το αποφασίσουν πιθανόν οι μέλλουσες μανάδες.

Η «Μητέρα» οφείλει πάνω από όλα να μην φοβάται. Η «Μητέρα» ως ιδανικό προτάσσει την ελπίδα και ως σύμβολο αποτελεί τον αντίποδα στην συντηρητικοποίηση της κοινωνίας. Η «Μητέρα» στέκει ενάντια στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική κρίση και προτάσσει ως μητρώο σύνθημα τις αρχές της κοινωνίας δικαίου.

Η Μητέρα, οφείλει τέλος, να θέσει τα θεμέλια της μητριαρχικής ουτοπίας που σιωπηρά ονειρευόμαστε. Ως γυναίκες και ως μάνες. Με φωνή.