Η λέξη ρατσισμός προέρχεται από την ιταλική λέξη razza που σημαίνει φυλή, τη ράτσα. Έτσι, ο ρατσισμός δημιουργήθηκε σαν όρος για να περιγράψει αρχικά το φυλετικό διαχωρισμό, την αίσθηση δηλαδή ότι μια φυλή είναι ανώτερη ή κατώτερη από μια άλλη μέσω της κληρονομικότητας. Κληρονομικότητα δεν είναι μόνο τα επίκτητα χαρακτηριστικά που προσδίδουν κάποια συγκεκριμένα εξωτερικά χαρακτηριστικά σε έναν άνθρωπο, τα γονίδια δηλαδή. Είναι και ο πολιτισμός, οι συνήθειες, οι παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα ενός συγκεκριμένου λαού.

Σήμερα όταν μιλάμε για ρατσισμό, δεν εννοούμε μόνο το φυλετικό διαχωρισμό, αλλά κάθε είδους διαχωρισμό που ξεχωρίζει έναν άνθρωπο από κάποιο άλλο. Θρησκευτικός ρατσισμός, σεξιστικός ρατσισμός, πολιτικός ρατσισμός είναι μερικοί από τους τύπους ρατσισμού που κυριαρχούν στην ανθρώπινη κοινωνία. Ο ρατσισμός είναι ένα παγκόσμιο και πανανθρώπινο φαινόμενο. Είναι η αδυναμία του ανθρώπου να δεχτεί το διαφορετικό. Δεν είναι κοινωνικό φαινόμενο. Είναι η κυριαρχία του φόβου απέναντι στη λογική. Ο φόβος απέναντι στον ξένο, τον διαφορετικό είναι η αιτία του ρατσισμού. Λένε πως αν αποδεχτείς τον ξένο, θα χάσεις ένα κομμάτι σου. Θα προδώσεις κάποια από τα χαρακτηριστικά τα οποία σε καθορίζουν ως άνθρωπο και που εξαιτίας αυτών ανήκεις σε κάποια ομάδα. Οπότε τον απορρίπτεις.

Αυτός ο φόβος είναι επίκτητος. Είναι ένα κομμάτι του εαυτού μας από τη μέρα που γεννιόμαστε. Ο φόβος του διαφορετικού πάντα υποβόσκει μέσα μας σε μορφή που καμιά φορά δεν τον αναγνωρίζουμε, δεν τον παραδεχόμαστε. Το καινούργιο, το άγνωστο και το διαφορετικό, το αντιμετωπίζουμε πάντα με καχυποψία, όσο δεκτικοί κι αν θέλουμε να είμαστε προς αυτό. Και είναι ύπουλος. Φοράει τη μάσκα του στερεότυπου, της προκατάληψης ή μιας αθώας γενίκευσης, πραγμάτων που θεωρούμε φυσιολογικά και που ποτέ δεν αμφισβητήσαμε ή ακόμα περισσότερο δεν ξέραμε καν ότι υπάρχουν μέσα μας. Η κοινωνία φυσικά συμβάλλει σε αυτό αφού μέσω αυτής υιοθετούμε τα παραπάνω. Σαν άνθρωποι όμως έχουμε από τη φύση μας την προδιάθεση για αυτά.

Πρέπει να κατανοήσουμε ότι ρατσιστές δεν είναι μόνο οι νεοναζί. Όλοι κρύβουμε ένα ρατσιστή μέσα μας, όση παιδεία και αν έχουμε, όσο ανοιχτόμυαλοι και αν είμαστε.  Απλές εκφάνσεις της καθημερινότητας το επαληθεύουν. Μια αρνητική σκέψη ή ένα περίεργο βλέμμα είναι αρκετό για να μας το αποδείξει. Όλοι το έχουμε κάνει, κι ας το μετανιώσουμε αμέσως μετά. Αυτό είναι απόδειξη ότι ο ρατσισμός είναι στο αίμα μας και πως πρέπει να το καταπολεμούμε διαρκώς.

Ακόμα και η στάση μας απέναντι στις "επίσημες" ομάδες ρατσιστών είναι ρατσιστική. Όλοι αυτοί οι αντιρατσιστές που φωνάζουν "Φασίστες κουφάλες έρχονται κρεμάλες", σκέφτηκαν ποτέ πόσο ρατσιστικό είναι το σύνθημα αυτό; Ή μήπως οι ας πούμε γνήσιοι αναρχικοί (αναρχία σημαίνει ισότητα των πάντων και άρνηση βίας για την επιβολή εξουσίας) πόσο γνήσιοι είναι όταν γράφουν στους τοίχους ACAB (All Cops Are Bastards); Θα μου πείτε μιλάμε για ακραίες πεποιθήσεις; Πόσες φορές έχουμε ακούσει μουσουλμάνος και αμέσως σκεφτήκαμε το 1821, την τρομοκρατία και τους ISIS; Αυτό δεν είναι ρατσισμός;

Η αρχή της γενίκευσης είναι η βασική υπαίτιος των παραπάνω ρατσιστικών συμπεριφορών. Η τάση να ομαδοποιούμε τους ανθρώπους μας καθιστά καχύποπτους προς κάθε τι διαφορετικό. Ξαφνικά ξεχνάμε το δόγμα ότι όλοι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί. Ακόμα και αν πούμε μέσα μας ότι σίγουρα δεν είναι όλοι οι μουσουλμάνοι ίδιοι, την επόμενη φορά που θα συναντήσουμε κάποιον, έστω και για λίγο θα είμαστε σκεπτικοί προς αυτόν. Και είπαμε, δε χρειάζεται να είμαστε βίαιοι προς κάποιον για να είμαστε ρατσιστές. Αρκεί μια σκέψη, που ακόμα και αν δε βγει ποτέ προς τα έξω, είναι αρκετή για να μας προβληματίσει και για να επικυρώσει το γεγονός ότι σκεφτήκαμε ρατσιστικά. Εάν μας βάλουν σε ένα τσουβάλι με άλλους, θα αντιδράσουμε γιατί θεωρούμε τους εαυτούς μας διαφορετικούς από τους υπόλοιπους. Όμως και εμείς το έχουμε κάνει για κάποιον άλλον, και όποιος το αρνείται απλά εθελοτυφλεί.

Ο άνθρωπος από τη φύση του έχει ανάγκη να εντάσσεται σε ομάδες προκειμένου να αποκτήσει ταυτότητα και να διεκδικήσει τα συμφέροντά του. Αυτή η πάγια τακτική του τον καθιστά εχθρικό προς κάποια άλλη ομάδα με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Έτσι διχάζονται οι άνθρωποι και στρέφονται ο ένας ενάντια στον άλλο. Από "αθώους" διαχωρισμούς όπως οι οπαδοί ομάδων, μέχρι σοβαρότερους πολιτικούς διαχωρισμούς. Όλα αυτά είναι ρατσισμός. Και ο ρατσισμός το μόνο που προκαλεί είναι περισσότερο ρατσισμό, βία, μίσος κλπ. Δεν κερδίζουμε τίποτα με το να είμαστε καχύποπτοι. Δεν είναι άμυνα να αποφύγεις "ξένο" ταξιτζή. Δεν είναι άμυνα να μην κάτσεις δίπλα σε έναν Ρομά στο τρένο. Απλά καλλιεργείς ένα αχρείαστο μίσος χωρίς πραγματικό λόγο.

Οι Έλληνες κρατάμε τα πρωτεία σε ρατσισμό. Σε έρευνα που είχε γίνει τον Μάιο του 1986 σε 6 ευρωπαϊκές χώρες, ήμασταν πρώτοι στις διακρίσεις. Βέβαια, όχι εναντίον των Πακιστανών και Αλβανών. Αλλά εναντίον των Ρομά, Εβραίων και Μουσουλμάνων (όπου υπήρχαν). Και σε έρευνα του Pew Institute, ανάμεσα στους Ευρωπαίους, εμείς ψηφίσαμε τους εαυτούς μας! Ως τους πιο αξιόπιστους (παρόλη τη διαφθορά), λιγότερο αλαζόνες και πιο φιλάνθρωπους. Αλλά το να θεωρείς εαυτόν ανώτερο, είναι η βάση του ρατσισμού.

Για να καταπολεμήσουμε το ρατσιστή μέσα μας πρέπει καταρχάς να παραδεχτούμε ότι υπάρχει. Γι αυτό δεν επαρκεί η παιδεία. Παρόλο που είναι χρήσιμη, είναι δευτερεύουσα. Πρώτα απ' όλα πρέπει να μάθουμε να κάνουμε ενδοσκόπηση. Να κρίνουμε κάθε πράξη και σκέψη μας. Η ενδοσκόπηση, η κριτική σκέψη απέναντι στο ίδιο μας τον εαυτό, έξω από στερεότυπα και προκαταλήψεις είναι το βασικό όπλο κατά του ρατσισμού. Η ξενοφοβία θα υπάρχει πάντα μέσα μας δίνοντας τροφή στο κρυφό ρατσιστικό τέρας που όλοι κρύβουμε. Μπορούμε όμως να γίνουμε καλύτεροι και για μας και για τους "διαφορετικούς" συνανθρώπους μας.

Διογένης