Στις 30 Μαρτίου 1952, μέρα Κυριακή, στις 4.10 το πρωί, «εις τον συνήθη τόπον εκτελέσεων παρά το Γουδί» εκτελέστηκαν οι Νίκος Μπελογιάννης, Νίκος Καλούμενος, Ηλίας Αργυριάδης και Δημήτρης Μπάτσης, καταδικασμένοι την 1η Μαρτίου σε θάνατο για την «υπόθεση των ασυρμάτων».

Το βράδυ της Παρασκευής 28 Μαρτίου το Συμβούλιο Χαρίτων είχε απορρίψει την αίτηση χάριτος των τεσσάρων (του Μπάτση με 5-3), ενώ είχε γνωματεύσει υπέρ της απονομής χάριτος σε άλλους 4 καταδικασμένους σε θάνατο για την ίδια υπόθεση, μεταξύ των οποίων ο νεαρός Τάκης Λαζαρίδης και η Έλλη Ιωαννίδου (Παππά), που είχε πριν από μερικούς μήνες γεννήσει τον γιο του Μπελογιάννη, που ονομάστηκε επίσης Νίκος. Ο βασιλιάς Παύλος είχε εγκρίνει τις εισηγήσεις του Συμβουλίου Χαρίτων, παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση Πλαστήρα είχε προτείνει να μην εκτελεστεί ο Μπελογιάννης αφού τα αδικήματά του είχαν τελεστεί πριν από την 1η Νοεμβρίου 1951, οπότε και είχε αναλάβει η κυβέρνηση.

Η κυβέρνηση του Κέντρου (συνεργασία ΕΠΕΚ-Φιλελεύθερων) δεν είχε ενιαία στάση ούτε ασκούσε πραγματικά εξουσία -ο πρωθυπουργός Πλαστήρας ήταν εναντίον των εκτελέσεων, όμως ήταν άρρωστος, ενώ ο Σοφοκλής Βενιζέλος όπως και ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν ήταν αντίθετοι. Ακριβώς για να προλάβουν το τεράστιο διεθνές κύμα διαμαρτυρίας που είχε ξεσηκωθεί, το παρακράτος του ΙΔΕΑ και ο αμερικανικός παράγοντας έσπευσαν να πραγματοποιήσουν τις εκτελέσεις κυριακάτικα, κάτι πρωτοφανές, και μάλιστα πριν καν ανατείλει ο ήλιος.

Βλέπουμε εδώ το μεγαλύτερο μέρος της πρώτης σελίδας του φύλλου της 30.3.1952 της εφημερίδας «Προοδευτική Αλλαγή», που απηχούσε τις απόψεις της ΕΠΕΚ, δηλαδή του κόμματος του Ν. Πλαστήρα, αλλά είχε και αρκετούς αριστερούς συνεργάτες (π.χ. ο Γιάνης Κορδάτος, ο Ν. Κατηφόρης, ο Μίκης Θεοδωράκης, αργότερα ο Κ. Βάρναλης) και απευθυνόταν και σε αριστερότερο κοινό, αφού μάλιστα καθημερινή αριστερή εφημερίδα δεν κυκλοφορούσε τότε (η Δημοκρατική έκλεισε τον Γενάρη του 1952 με απόφαση του Συμβουλίου Εφετών, ακριβώς με αφορμή την υπόθεση των ασυρμάτων).

Η δίκη και στη συνέχεια η εκτέλεση του Μπελογιάννη και των συντρόφων του χτυπούσε μ’ ένα σμπάρο πολλά τρυγόνια: όχι μόνο στερούσε το εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα από μια ηγετική μορφή, αλλά ταυτόχρονα παρουσίαζε την κυβέρνηση Πλαστήρα ως ασυνεπή και ανίσχυρη, έντεινε τις διαφωνίες ανάμεσα στις συνιστώσες της και, σε συνδυασμό με την πραξικοπηματική αλλαγή του εκλογικού νόμου από ενισχυμένη αναλογική σε πλειοψηφικό, άνοιξε τον δρόμο για την συντριπτική επικράτηση του Ελληνικού Συναγερμού στα τέλη του 1952. Και με την εκτέλεση του Μπάτση δόθηκε ένα καλό μάθημα σε όσα παιδιά της καλής κοινωνίας τολμούν να φύγουν από τις γραμμές, ιδίως αν επιπλέον υποστηρίξουν την προοπτική ανάπτυξης βαριάς βιομηχανίας στη χώρα.

Ακόμα, τις δύσκολες εκείνες μέρες δοκιμάστηκε η συνεργασία του ΚΚΕ με τις υπόλοιπες αριστερές δυνάμεις, καθώς το αίτημα του ΚΚΕ να συμπεριληφθεί ο Μπελογιάννης ως υποψήφιος της ΕΔΑ στις εκλογές του 1951 συνάντησε τη σθεναρή αντίδραση του Μιχάλη Κύρκου και άλλων συμμάχων, με αποτέλεσμα να κινδυνέψει να διαλυθεί η νεοπαγής τότε ΕΔΑ (δείτε εδώ στο ιστολόγιο του Θοδωρή την εξιστόρηση). Τέλος, η θανατική καταδίκη του Μπελογιάννη παρακίνησε τον παράνομο Νίκο Πλουμπίδη σε μια γενναία απονενοημένη χειρονομία: να στείλει στις εφημερίδες επιστολή στην οποία αναλάμβανε εκείνος την ευθύνη για τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ, και να δεσμευτεί ότι θα παρουσιαστεί να δικαστεί αν μετατρεπόταν η θανατική ποινή του Μπελογιάννη. Αυτό δεν έγινε βέβαια, αλλά το διάβημα του Πλουμπίδη οδήγησε σε μια από τις πιο μελανές σελίδες της ιστορίας του ΚΚΕ, αφού η ηγεσία τον κατάγγειλε για χαφιέ -αλλά για τον Πλουμπίδη αξίζει φυσικά χωριστό σημείωμα.

Η υπόθεση Μπελογιάννη απαθανατίστηκε και στην τέχνη -θα ξέρετε το διάσημο σκίτσο του Πικάσο,  Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο. Λιγότερο γνωστός είναι ο μεγάλος πίνακας του Πίτερ ντε Φράντσια, «Η εκτέλεση του Μπελογιάννη»

Ποίημα με τον τίτλο «Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο» έγραψε και ο Ναζίμ Χικμέτ, ενώ τον ίδιο τίτλο είχε η ταινία του Νίκου Τζίμα, το 1980, μια από τις μεγαλύτερες εισπρακτικές επιτυχίες του ελληνικού κινηματογράφου, με τον ερασιτέχνη Φοίβο Γκικόπουλο στον ρόλο του Μπελογιάννη. Θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε την Εντολή της Διδώς Σωτηρίου, που αφηγείται την υπόθεση Μπελογιάννη, και να προσθέσουμε ότι η Διδώ Σωτηρίου, μεγαλύτερη αδελφή της Έλλης Παππά, ανέθρεψε τον γιο του Μπελογιάννη -που έγινε χημικός μηχανικός και τον είχα γνωρίσει όταν ήμουν φοιτητής.

Το ιστολόγιό μας δεν έχει αφιερώσει άλλο άρθρο στην υπόθεση του Νίκου Μπελογιάννη, αν και παλιά είχαμε βάλει ένα κουίζ, ζητώντας σας να μαντέψετε τον συγγραφέα της μελέτης «Ύπαρξε ο Ιησούς;» που στάλθηκε από τον 19χρονο Μπελογιάννη το 1934 στο αριστερό λογοτεχνικό περιοδικό Νέοι Πρωτοπόροι. Ο Μπελογιάννης, βλέπετε, είχε πολλά ενδιαφέροντα και μεγάλα χαρίσματα -μέσα στη φυλακή, χωρίς βοηθήματα, έγραψε όχι μόνο μια μελέτη για την οικονομική εξάρτηση της χώρας, αλλά και μια εισαγωγή στις μακρινές ρίζες της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Αλλά κι ο Ζαχαριάδης, έγκλειστος στην Κέρκυρα, είχε γράψει τη μελέτη του για τον Παλαμά.

Κλείνω το σημερινό αφιέρωμα παραθέτοντας ένα αυτόγραφο του Μπελογιάννη. Το κείμενο καθαυτό δεν είναι άγνωστο, κάθε άλλο -αλλά δεν ξέρω αν είναι γνωστό (και ιδίως στο Διαδίκτυο) το χειρόγραφο.

Δημοσιεύτηκε στην ίδια εφημερίδα με παραπάνω, την Προοδευτική Αλλαγή, στις 9 Μαρτίου 1952, και προβάλλεται σαν «ενυπόγραφη ιδιόγραφη συνέντευξη» του Μπελογιάννη, αλλά δεν ήταν ακριβώς συνέντευξη, ήταν απόσπασμα από την απολογία του Μπελογιάννη στο δικαστήριο που τον καταδίκασε σε θάνατο. Ιδού:

Και το κείμενο, με την ορθογραφία του πρωτοτύπου:

«Οι οργανωταί αυτής της δίκης, ντόπιοι και ξένοι, κατέβαλλαν πρωτοφανείς προσπάθειες για να κατασυκοφαντήσουν τον αγώνα του ΚΚΕ, χωρίς να διστάσουν ούτε μπροστά στην διαστρέβλωση γνωστών κειμένων.

Απέναντι σ’ αυτές τις προσπάθειες εμείς βρεθήκαμε τελείως ανυπεράσπιστοι, γιατί μέσα στα απομονωτήρια της Ασφάλειας δεν μας δόθηκε καθόλου ο χρόνος και η δυνατότητα να μελετήσουμε και να συγκεντρώσουμε τα απαραίτητα για την υπεράσπισή μας στοιχεία.

Έτσι υποχρεωθήκαμε να παλαίψουμε κάτω από απαράδεχτα άνισους όρους. Αλλά παρ’ όλα αυτά, αποδείχτηκε ότι το ΚΚΕ είναι κόμμα πατριωτικό, με τίτλους εθνικούς, που κανένα άλλο κόμμα δεν έχει να παρουσιάσει. Γιατί στο βωμό της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας της Ελλάδος έχει προσφέρει φοβερές εκατόμβες.

Και αν δεν υπήρχαν σήμερα οι έμποροι και οι κάπηλοι του μίσους, η συμβολή του ΚΚΕ στην ειρήνευση του τόπου θα είχε εκτιμηθεί όχι μόνο από τους φίλους, αλλά και από τους τίμιους και καλόπιστους αντιπάλους μας.

Γι’ αυτό οι σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος δεν δολοφονούν εμάς. Δολοφονούν την ειρήνευση και την τιμή της Ελλάδος».

29/2/52 Νίκος Μπελογιάννης

Πηγή