Η Βαλπούργεια Νύχτα, by Constantin Nepo (Russia, 1915-1976)

Η ζωή στις ευρωπαϊκές αναγεννησιακές πόλεις ξεκινούσε με την αυγή και το πρώτο φως της μέρας και ολοκληρωνόταν με τη δύση του ήλιου. Τη νύχτα οι πόλεις έπεφταν στη σιωπή και το σκοτάδι. Η λήξη της κυκλοφορίας συνήθως γινόταν με  κωδωνοκρουσίες. Όλοι οι άνθρωποι αμπαρώνονταν στα σπίτια τους και κανένας δεν κυκλοφορούσε τις νυχτερινές ώρες έξω. Ήταν απολύτως παράξενο να βρίσκεται κάποιος τη νύχτα έξω και σε περίπτωση που συλλαμβανόταν θα έπρεπε να έχει κάποιο σοβαρό λόγο για την έξοδό του.

Οι άνθρωποι διασκέδαζαν στις θρησκευτικές γιορτές που οργανώνονταν συχνά από την πολιτεία και ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένες. Οι θρησκευτικές λιτανείες ένωναν ολόκληρη την πόλη και αποτελούσαν μια ζωντανή κοινωνική στιγμή.

Ο ζωγράφος Άλμπρεχτ Ντύρερ παρακολούθησε μια τέτοια λιτανεία στην Αμβέρσα και η καλλιτεχνική του ιδιοσυγκρασία εντυπωσιάστηκε από τη θρησκευτική γιορτή.

Όλοι οι άνθρωποι της πόλης κάθε κοινωνικής τάξης και επαγγέλματος ήταν συγκεντρωμένοι φορώντας τα καλά τους ρούχα. Κάθε συντεχνία είχε το διακριτικό της σήμα. Γκάιντες και τύμπανα έπαιζαν συνεχώς δημιουργώντας έναν πολύ μεγάλο θόρυβο. Η πομπή κρατούσε πανάκριβα κηροπήγια και τρεις πολύ παλιές ασημένιες  γαλλικές σάλπιγγες. Πρώτα συμμετείχαν όσοι δούλευαν για να ζήσουν οικοδόμοι, ελαιοχρωματιστές, τσαγκάρηδες, ράφτες, ψαράδες, ναυτικοί και κάθε εργατική ειδικότητα. Πίσω ακολουθούσαν οι σκοπευτές έχοντας τουφέκια και βάλιστρα, ιππείς και πεζοί. Μπροστά από όλους υπήρχαν τα θρησκευτικά τάγματα. Οι χήρες ακολουθούσαν την πομπή ντυμένες με ένα λευκό μακρύ φόρεμα το οποίο ξεκινούσε από το κεφάλι. Την πλούσια στολισμένη εικόνα της Παναγίας με τον Ιησού Χριστού κρατούσαν είκοσι άτομα. Επίσης περνούσαν άρματα μεταμφιεσμένα σε πλοία και ακολουθούσαν σκηνές από την Καινή Διαθήκη.  

Ο Ντύρερ αναφέρει χαρακτηριστικά ότι: «Χρειάστηκαν δύο ολόκληρες ώρες για να περάσει η λιτανεία μπροστά από το σπίτι μας».

Οι θρησκευτικές τελετές και λιτανείες στην Ιταλία ήταν απολύτως εντυπωσιακές. Στην Φλωρεντία και την Βενετία οι Ιταλοί είχαν εξελίξει αυτές τις τελετές σε μορφή τέχνης. Υπήρχαν θεατρικές σκηνές υπέροχα διακοσμημένες με ακριβά υφάσματα οι οποίες αναβίωναν τον θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού. Οι σκηνές αυτές ήταν σύμφωνα με το ευρωπαϊκό πρότυπο χωρισμένες σε τρία μέρη. Το επάνω μέρος υποδήλωνε τον Ουρανό, το κάτω τον Άδη και το μεσαίο τη Γη. Υπήρχε μια περίτεχνη μηχανή που έδινε την εντύπωση ότι οι ηθοποιοί πετούσαν στον αέρα. Μια τέτοια μηχανή υπήρχε στη Φλωρεντία με αιωρούμενη υδρόγειο σφαίρα που την περιέβαλλαν άγγελοι. Έξω από τη σφαίρα υπήρχε ένα άρμα που κατέβαινε προς τη γη. Ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι είχε κατασκευάσει μια τέλεια μηχανή για τους Σφόρτσα η οποία έδειχνε τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων.

Στην Ιταλία οργανώνονταν και μη θρησκευτικές γιορτές στα πρότυπα της κλασικής Ρώμης. Η αλληγορία ήταν το βασικό στοιχείο σε αυτές τις πομπές, το θέαμα ήταν μοναδικό και μεγαλοπρεπές.

Η ετήσια τελετή των γάμων της θάλασσας που γινόταν στην Βενετία από το 997 μ.Χ αποτελούσε ένα μοναδικό μεγαλοπρεπές θέαμα. Ο Δόγης έκανε σπονδή καταμεσής στη θάλασσα. Έριχνε ένα χρυσό δαχτυλίδι μέσα στη θάλασσα για να πραγματοποιήσει το γάμο της θάλασσας με την πόλη. Το έριχνε από την τελετουργική χρυσή γόνδολα που ονομαζόταν Βουκένταυρος και είχε πάρει αυτό το όνομα από την Αινειάδα του Βιργίλιου, όπου αναφερόταν στον Bicentauro=Δικένταυρος  που ήταν διπλάσιος από τον «Κένταυρο».

Το πλοίο είχε προέλθει από την πολεμική γαλέρα που εκκαθάρισε την Αδριατική από τους εχθρούς της Βενετίας. Το επάνω κατάστρωμα του είχε επένδυση από βυσσινί χρυσοΰφαντο ύφασμα. Όλο το μήκος του πλοίου είχε χρυσή επίστρωση, η οποία το έκανε να λάμπει στον ήλιο.

Το καρναβάλι επίσης της Βενετίας οργανωνόταν με μοναδικότητα και υπεροχή περιφρονώντας τα έξοδα και καθιερώνοντας πιθανόν  τη μόδα της μεταμφίεσης σε όλη την Ευρώπη. Σε όλες τις ιταλικές πόλεις υπήρχαν οι  μαυροφορεμένοι ηθοποιοί.

Οι ψαράδες της Νυρεμβέργης και τα τουρνουά τους αποτελούσαν συνέχεια των μεσαιωνικών στρατιωτικών αγώνων, όπως και οι αγώνες τοξοβολίας, οι οποίοι αποκτούσαν όλο και μεγαλύτερη δημοτικότητα. 

Η Εκκλησία δεν κατάφερε να ξεριζώσει πολλές παγανιστικές δοξασίες στον ευρωπαϊκό χώρο και έτσι αυτές ενσωματώθηκαν στην κουλτούρα των διαφόρων τόπων.

Η μεγαλύτερη από αυτές ήταν η γιορτή της Άνοιξης, όπου πλούσιοι και φτωχοί έβγαιναν έξω από την πόλη με άλογα ή με τα πόδια για να κόψουν λουλούδια στη φύση και διασκέδαζαν τρώγοντας και χορεύοντας.   

Η Βαλπουργιανή ή Βαλπούργεια νύχτα είναι επίσης μια παγανιστική γιορτή της άνοιξης σε χώρες της κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης με επίκεντρο την Γερμανία. Σύμφωνα με τις τευτονικές παραδόσεις την παραμονή της γιορτής της Αγγλίδας μοναχής Αγίας Βαλπούργης, η οποία βοήθησε στην επικράτηση του χριστιανισμού στον γερμανικό χώρο, οι μάγισσες και οι δαίμονες συγκεντρώνονταν στο όρος Μπλόκεν υπό την επίβλεψη του διαβόλου και οργίαζαν για να υποδεχτούν την άνοιξη. Το βράδυ της 30^ης Απριλίου προς 1^η Μαΐου σε πολλά μέρη της Γερμανίας αλλά και της κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης ο κόσμος συγκεντρώνεται στην ύπαιθρο, ανάβει φωτιές, τραγουδά και χορεύει για να υποδεχτεί την άνοιξη.

Όλες οι εποχές είχαν τις γιορτές τους και από τόπο σε τόπο είχαν τις μικρές διαφορές τους αλλά και τις ομοιότητές τους. Στην αλλαγή του έτους «Ο Άρχων του Κεφιού» ήταν μια συνέχεια των ρωμαϊκών Σατουρναλίων, μια ιστορική επιβίωση της αλλαγής του έτους. Η λέξη "Σατουρνάλια" σύμφωνα με τα χριστιανικά ήθη ήταν ταυτόσημη με τα "όργια" διότι οι ρόλοι αντιστρέφονταν ανάμεσα σε δούλους κι ιδιοκτήτες, κάτι που οδηγούσε σε ξέφρενο γλέντι, άφθονη οινοποσία, χαρτοπαιξία και ακολασίες.

Στα τοπικά πανηγύρια των ευρωπαϊκών χωρών επιβίωναν στοιχεία από γιορτές παγανιστικού χαρακτήρα. Η ισχυρή επίδραση της φύσης στους ανθρώπους αλλά και το γεγονός ότι οι άνθρωποι ήταν μέρος της, αντικατοπτρίζονταν σε μια σειρά λατρευτικών τελετουργιών σε διάφορα στοιχεία της. Η δύναμη της φύσης και οι ποικίλες πτυχές της ήταν καθοριστικός παράγοντας στη διαμόρφωση των παραδόσεων  και των συνηθειών των ευρωπαϊκών κοινωνιών.

Κατερίνα Κοφφινά

Πηγές

• Ε.Ρ Τσάμπερλεν, Η καθημερινή ζωή στην Αναγέννηση, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 1988.  
• wikipedia
• wikipedia
• willowisps.gr