Οι πρωταγωνιστές Τριστάνος και Ιζόλδη στην πρεμιέρα της όπερας το 1865

Ο θρύλος του Τριστάνου και της Ιζόλδης είναι ευρέως γνωστός στην Ευρώπη, αποτελεί μέρος του ευρωπαϊκού φαντασιακού και υπάρχουν αρκετές ιστορίες για την προέλευσή του. Η επικρατέστερη προέρχεται από την κελτική κουλτούρα και διαδόθηκε στην Ευρώπη τον 12ο αιώνα.

Οι εμβληματικές μορφές του Τριστάνου και της Ιζόλδης δεν περιορίστηκαν στην μεσαιωνική εποχή αλλά έγιναν η ενσάρκωση του σύγχρονου έρωτα. Η μεγαλύτερη κληρονομιά σε συναισθηματικό επίπεδο που κληροδότησε ο Μεσαίωνας στη Δύση.

Ο μύθος υπάρχει σε πολλά ευρωπαϊκά κείμενα του 12ου και 13ου αιώνα από την Αγγλία, την Γαλλία, την Γερμανία, την Νορμανδία.

Σύμφωνα με το μύθο ο ορφανός Τριστάνος ανατρέφεται από τον θείο του, τον βασιλιά Μάρκο της Κορνουάλης. Σε ταξίδι του προς την Ιρλανδία σώζει την κόρη της βασίλισσας της Ιρλανδίας Ιζόλδη από έναν δράκο. Στη συνέχεια η Ιζόλδη ετοιμάζεται να γίνει η γυναίκα του βασιλιά Μάρκου. Στη διάρκεια όμως του θαλάσσιου ταξιδιού τους ο Τριστάνος και η Ιζόλδη πίνουν κατά λάθος το ερωτικό φίλτρο που είχε ετοιμάσει η μητέρα της Ιζόλδης για την ίδια και τον βασιλιά. Ένας μεγάλος έρωτας γεννιέται μεταξύ τους και γίνονται εραστές. Έτσι αρχίζουν οι περιπέτειές τους καθώς προσπαθούν να κρύψουν τον έρωτά τους από τον βασιλιά, αλλά και από τους βαρόνους και τους υποτελείς του. Στο τέλος καταδικάζονται σε θάνατο από τον βασιλιά Μάρκο. Στο δάσος Μορουά, όπου είχαν καταφύγει περιπλανώμενοι συλλαμβάνονται, όμως η σεμνότητα της συμπεριφοράς τους τον κάνει να τους χαρίσει τη ζωή. Ο Τριστάνος εξορίζεται από τον Μάρκο και οι εραστές αναγκάζονται να βλέπονται στα κρυφά και με μεγάλη δυσκολία. Έτσι επισκέπτεται την αυλή μεταμφιεσμένος σε προσκυνητή, σε ζογκλέρ και σε τρελό. Μετά τον τραυματισμό του από δηλητηριασμένο βέλος πεθαίνει και τον ακολουθεί και η Ιζόλδη, η οποία βρίσκεται κοντά του.

Ο μύθος αυτός σημάδεψε με καθοριστικό τρόπο την ευρωπαϊκή κουλτούρα. Ο μοιραίος έρωτας, η τριγωνική σχέση, ο έρωτας και ο θάνατος είναι κάποια από τα στοιχεία που επηρέασαν διαχρονικά και βαθιά τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Ειδικότερα το θέμα του έρωτα και του θανάτου ήταν από τα σημαντικότερα στο ευρωπαϊκό πολιτιστικό γίγνεσθαι. Επίσης υπονοεί τον περιορισμό της συζυγικής αλλά και της μοναρχικής εξουσίας και τοποθετεί τον έρωτα στο περιθώριο.

Ενέπνευσε ποιητές, συγγραφείς, μουσικούς, σκηνοθέτες και εξακολουθεί να εμπνέει. Ο Γοδεφρείδος του Στρασβούργου έγραψε τον 13ο αιώνα:

"Μπορεί να πέθαναν εδώ και καιρό, τα χαριτωμένα ονόματά τους, όμως, συνεχίζουν να ζουν και ο θάνατός τους θα ζήσει για πολύ ακόμα, για πάντα, για το καλό αυτού του κόσμου, ο θάνατός τους δεν θα πάψει να είναι για μας ζωντανός και καινούργιος (...) θα διαβάσουμε τη ζωή τους, θα διαβάσουμε το θάνατό τους, και αυτό θα είναι για μας πιο γλυκό από το ψωμί".

Στη Γαλλία του 19ου αιώνα ο μύθος αναβίωσε μέσα από τη λόγια δραστηριότητα. Στην Αγγλία μέσα από τα ποιήματα του Μάθιου Άρνολντ το 1852. Από τις σημαντικότερες αναβιώσεις είναι το έργο του Βάγκνερ "Τριστάνος και Ιζόλδη".

Η αποτυχία της επανάστασης της Δρέσδης το 1849 στην οποία συμμετείχε ο Βάγκνερ τον έκανε να εγκαταλείψει τη Γερμανία και να πάει στη Ζυρίχη. Εκεί γνώρισε τον χορηγό του Όττο Βέζεντονκ, όμως ερωτεύτηκε την γυναίκα του Ματίλντε. Εκείνη τον ενέπνευσε να συνθέσει το  "Τριστάνος και Ιζόλδη". Υπό την επιρροή του Σοπενάουερ εστίασε στον απαισιόδοξο και τραγικό χαρακτήρα του μύθου. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1859 - 1860 και η πρώτη παρουσίαση έγινε το 1865 στο Hoftheater του Μονάχου υπό τη διεύθυνση του Χανς φον Μπύλοβ. Ο Βάγκνερ έγινε εραστής της γυναίκας του Μπύλοβ, της Κόζιμα, κόρης του Λιστ και αργότερα παντρεύτηκαν απέκτησαν μια κόρη που ονόμασαν Ιζόλδη.

 Η γαλλική ταινία L'Éternal Retour  σε σκηνοθεσία του Jean Delannoy, που κυκλοφόρησε το 1943  βασισμένη σε κείμενο του Ζαν Κοκτώ, ήταν μια επανάληψη του Τριστάνου και της Ιζόλδης.

Η μεσαιωνική φανταστική ιστορία των δύο εραστών έγινε η ανεξάντλητη πηγή έκφρασης τεχνών και γραμμάτων διαχρονικά. Η δύναμη του θρύλου ξεπέρασε όρια και σύνορα και απλώθηκε παντού φτάνοντας στο σήμερα. Έρωτας και θάνατος σημάδεψαν με τον πλέον καθοριστικό τρόπο την κουλτούρα των ευρωπαϊκών κοινωνιών και το συλλογικό φαντασιακό.

Κατερίνα Κοφφινά

Πηγές

• Jacques Le Goff, Ήρωες και Θαυμαστά το Μεσαίωνα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2005.
• https://en.wikipedia.org/wiki/The_Eternal_Return_(film)