Δυο νεαρές γυναίκες καθισμένες πλάι πλάι σε προκαλούν να μαντέψεις τι μπορεί να συζητούν όταν η μία κρατά το γυμνό της στήθος. Το χαραγμένο σε μάρμαρο ψήφισμα των Σαμίων αποκαλύπτει ποιους ευχαριστούν για την επιστροφή τους από την εξορία.

Οστρακα καταδίκης στα οποία κρυφά αναγράφονταν οι επικίνδυνοι για το αθηναϊκό πολίτευμα. Ενα γυναικείο αιδοίο χαρισμένο στην Αφροδίτη ως ευχή για γονιμότητα. Η κεφαλή μιας πιτσιρίκας με υπαινικτικό χαμόγελο από τον αρχαιολογικό χώρο της Βραυρώνας μοιάζει με ζουμ στην αθωότητα. Μια νέα γυναίκα από τη Θήρα αποχαιρετά τον πατέρα της σε μια σπαρακτική σκηνή.

Τάματα, επιγραφές, αγγεία, γλυπτά (από αγάλματα φυσικού μεγέθους της Ακρόπολης μέχρι ταφικά ανάγλυφα), θεατρικές μάσκες, φυλακτά, νομίσματα και αναθήματα. Σχεδόν 130 αριστουργήματα από τα σημαντικότερα μουσεία του κόσμου προκάλεσαν το συναίσθημα των Νεοϋορκέζων την περασμένη Τετάρτη (8 Μαρτίου), καθώς η γκαλερί του Ωνάσειου Πολιτιστικού Κέντρου Νέας Υόρκης τα συγκέντρωσε σε μια σπουδαία έκθεση με τίτλο «Ενας Κόσμος Συναισθημάτων: Αρχαία Ελλάδα, 700 π.Χ.-200 μ.Χ.».

Ομορφιά και αποτροπιασμός, αρχαίες αναζητήσεις κι άγνωστες ιστορίες, συγκίνηση και μίσος, αγάπη και μένος, πένθος κι ερωτικό σκίρτημα, κοινωνικές νόρμες και θρησκευτικές αλληλεπιδράσεις, συναίσθημα βαθύ κι επιφανειακό, αιώνιο και στιγμιαίο. Ευρήματα σπάνια, που φωτίζουν ένα αθέατο σύμπαν και θέτουν ερωτήματα σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους εκφράζουμε, ελέγχουμε, διαχειριζόμαστε ή μιμούμαστε συναισθήματα στις σύγχρονες κοινωνίες.

Σε αντίθεση με την πόλη που μετρά την ισχύ της ανεβάζοντας διαρκώς το ύψος των κτιρίων, μια έκθεση στην καρδιά του Μανχάταν σε καλούσε να κατέβεις μερικά σκαλιά για να νιώσεις το πιο παρθένο αίσθημα.

Οι επιμελητές της έκθεσης, Αγγελος Χανιώτης (καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών του Ινστιτούτου Ανώτατων Σπουδών στο Πρίνστον), Νικόλαος Καλτσάς (επίτιμος διευθυντής Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου) και Ιωάννης Μυλωνόπουλος (αναπληρωτής καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια), έστησαν την έκθεση με τρόπο που να δημιουργεί μια σαγηνευτική αφήγηση.

Ακολουθήσαμε στην ξενάγηση τον Ν. Καλτσά και μαζί του ξεκινήσαμε από τα εκθέματα που με γλύκα, ευγνωμοσύνη, χαρά, διάθεση ερωτική περιγράφουν το συναίσθημα σε χώρους οικείους και εστίες οικογενειακές.

Περάσαμε στον δημόσιο βίο μέσα από τα ιερά και τα μαύρα αισθήματα που σε κατακλύζουν σε ένα νεκροταφείο, για να καταλήξουμε σε μεγάλες θυμικές εκρήξεις, σε μύθους ανεξάντλητους, όπως αυτός της Μήδειας.

«Τα έργα τέχνης της αρχαιότητας», όπως εξηγούσε με τον μοναδικό του τρόπο ο Ν. Καλτσάς, «δεν ήταν φτιαγμένα μόνο για να εκφράσουν όσα βασάνιζαν τους καλλιτέχνες, αλλά και για να προκαλέσουν την αντίδραση του θεατή».

Τα κατάφεραν μια χαρά στην περίπτωσή μας. Μέσα σε λίγα τετραγωνικά τα αισθήματα εναλλάσσονταν με καταιγιστικούς ρυθμούς, καθώς από τη συγκίνηση που προκαλεί η απεικόνιση της μητρικής αγάπης βρεθήκαμε στην έκπληξη για τις αδίστακτες πρακτικές στην πολιτική ζωή της αρχαιότητας (τι έξοχοι οι κατάδεσμοι, αυτά τα μολύβδινα φύλλα στα οποία χαράσσονταν κατάρες) κι από την απόλυτη παράδοση στον έρωτα (σαν τις μέλισσες όλοι γυρνούσαν και φωτογραφίζονταν με τα μεγάλα αγάλματα του Ερωτα και του Πόθου, που ήρθαν από το Λούβρο και το Ιταλικό Καπιτώλιο), φύγαμε αφήνοντας τη Μήδεια να μονοπωλεί με την οργή της το βλέμμα των Αμερικανών επισκεπτών.

Από 28 μουσεία του κόσμου (7 ξένα, 21 ελληνικά) κι έπειτα από μελέτη τριών ετών επελέγησαν τα εκθέματα - πολλά από αυτά παρουσιάζονται για πρώτη φορά στις ΗΠΑ. Μια Κόρη (από το Μουσείο της Ακρόπολης) κι ένα Κούρος από παριανό μάρμαρο, αριστουργηματικό δείγμα της αρχαϊκής τέχνης (Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας), θεατρικές μάσκες με σαφείς εκφράσεις τραγικότητας που δεν αφήνουν δεύτερες αναγνώσεις, επιτύμβιες στήλες που απεικονίζουν πρόωρα χαμένα παιδάκια.

Ενώ, δύο μόνο κεφάλια της Πενθεσίλειας και του Αχιλλέα (τμήματα αγαλματικού συμπλέγματος) αρκούσαν για να περιγράψουν την πάλη των συναισθημάτων και την οδύνη δύο ανθρώπων που ερωτεύονται τη στιγμή που ο ένας δολοφονεί τον άλλον.

Πολύς ο χρόνος που αφιερώσαμε και στις ζωγραφικές απεικονίσεις που όσο πιο μικρές ήταν τόσο πιο συμπυκνωμένο ήταν το συναίσθημα. Μεταξύ αυτών ένας αμφορέας με τη σκηνή του θανάτου του Πρίαμου, ένας άλλος που ταξίδεψε από το Μουσείο του Λούβρου κι απεικονίζει τη σκηνή της δολοφονίας των παιδιών της Μήδειας, μια αρχαία λήκυθος που δείχνει τον Αίαντα να κουβαλά τον νεκρό Αχιλλέα, ακόμη μία που «κατηφόρισε» την 5η Λεωφόρο κι ήρθε από το Μουσείο Metropolitan στο Ιδρυμα Ωνάση για να μας φανερώσει την απόγνωση της γυμνής Κασσάνδρας όταν η Τροία πέφτει κι η ίδια αρπάζεται από τον Αίαντα.

Αρπαγές. Αυτές κι αν έμειναν χαραγμένες στο μυαλό μας σαν μια άτυπη ενότητα στην έκθεση. Ο Δίας πρωταγωνιστής σε κάποιες από αυτές, καθώς η συνήθης πρακτική του ήταν να διεκδικεί με αυτόν τον τρόπο ό,τι ερωτευόταν: μεταμορφωμένος σε αδύναμο κύκνο πολιορκεί τη μητέρα της Ωραίας Ελένης, Λήδα, πολύ πιο αιχμηρός με τη μορφή αετού επιχειρεί να αρπάξει ένα αγόρι: τον Γανυμήδη, πρίγκιπα της Τροίας.

Τη βραδιά των εγκαινίων, στο φουαγιέ του Ιδρύματος, τα έντονα χρώματα του δίπτυχου έργου «Black Frames», που φιλοτέχνησε ειδικά για την έκθεση ο Γιάννης Βαρελάς, επιχειρούσαν την ένωση με το σήμερα.

Ενώ, ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Παπαδημητρίου, πολύ περήφανος για τα σπάνια εκθέματα που συγκέντρωσαν, μας προέτρεπε «να αναζητήσουμε τη συναισθηματική σύνδεση με τους αρχαίους Ελληνες, να συλλογιστούμε τις δικές τους αισθηματικές καταστάσεις, να συνειδητοποιήσουμε πόσο διαχρονικά και καθολικά είναι τα συναισθήματα, να βρούμε τι είναι εν τέλει αυτό που ανά τους αιώνες τα καταστέλλει ή τα διεγείρει».

Επί της ουσίας και η ομιλία της υπουργού Πολιτισμού Λυδίας Κονιόρδου, που έκοψε την κορδέλα της έκθεσης. Επιστρατεύοντας τους εναρκτήριους στίχους της Ιλιάδας, μίλησε για την οργή που διαπερνά τις ραψωδίες, αναφέρθηκε στον τρόπο με τον οποίο τα συναισθήματα μετατρέπονται στην αρχαία τραγωδία σε σημάδια διαλόγου και κατέληξε: «Κοιτώντας αυτούς τους θησαυρούς που αιχμαλωτίζουν τα συναισθήματα, δεν μπορώ ως ένα σύγχρονος “επισκέπτης” παρά να νιώσω τα χέρια που έδωσαν σχήμα σε ένα κομμάτι μάρμαρου, σε μια φούχτα πηλού.

»Νιώθω τα συναισθήματα να εκπέμπονται από την πυρετώδη προσπάθεια του καλλιτέχνη να μεταμορφώσει και να υπερβεί την ύλη. Δεν μπορώ παρά να αισθανθώ τα μάτια που θαύμασαν αυτά τα αριστουργήματα στη δική τους αρχαία εποχή.

»Και πάλι, δεν μπορώ παρά να νιώσω τα βαθιά συναισθήματα όλων αυτών των γενεών από απλούς εργάτες, αγρότες, αρχαιολόγους, καταδύτες, συντηρητές που βοήθησαν να ανακαλυφθούν και να συντηρηθούν οι θησαυροί, ώστε να μπορούμε να τους θαυμάσουμε, να τους μελετήσουμε, να μάθουμε από αυτούς. Παράλληλες ζωές που προσφέρουν βαθιά συναισθήματα σε εμάς τους σύγχρονους επισκέπτες».

Σε μια πόλη που ξυπνά τα πιο σφοδρά αισθήματα, που απολαμβάνει την υπεροχή της, που σήμερα διχάζεται μεταξύ των νοσταλγών του Μπαράκ Ομπάμα και των θριαμβευτών του Ντόναλντ Τραμπ, όπου η συναισθηματική έκφραση στριμώχνεται ανάμεσα στα πελώρια γυάλινα κτίρια του Μανχάταν, 130 σπάνια ευρήματα αρκούσαν για να κάνουν ένα μικρό θαύμα. Aκόμα κι αν βγαίνοντας από την γκαλερί του Ιδρύματος Ωνάση η πόλη συνέχιζε να σε κερνά το συναίσθημα που επιθυμούσες, αλλά και να σε τραντάζει από την απότομη προσγείωση στο παρόν.

Τα ιστορικά βιβλιοπωλεία, όπως το Strand, προσέφεραν απλόχερα μια θέση στους πρόσφυγες (ένα μαγνητάκι «Refugees are welcome here» το αγόρασα) και βροντοφώναζαν την πολιτική τους ταυτότητα (κονκάρδες παντού επαναλάμβαναν το περίφημο σύνθημα «Not my president»). Το κοσμηματοπωλείο Tiffany's «στριμωχνόταν» από την αυστηρή αστυνομική επιτήρηση και τα σιδερένια φράγματα με την επιγραφή NYPD (Αστυνομία της Νέας Υόρκης), καθώς συνορεύει επικίνδυνα με το Trump Tower και την κατοικία της Πρώτης Κυρίας.

Ο νέος σταθμός στο Σημείο Μηδέν (με την υπογραφή του Σαντιάγο Καλατράβα) πλάι ακριβώς στο μνημείο της 11ης Σεπτεμβρίου επιμένει να «κινητοποιεί» τον θαυμασμό και την αφόρητη συγκίνηση των επισκεπτών. Ο Ρέιμοντ Πέτιμπον, με μια μαγική έκθεση στο New Museum, αναζητά, μέσα από έργα τέχνης που ισορροπούν μεταξύ εικόνας και κειμένου, τον ιστορικό προβληματισμό, τη συναισθηματική λαχτάρα, το ποιητικό πνεύμα, την ανένδοτη κριτική.

Η Ναν Γκόλντινγκ γέμισε το ΜΟΜΑ με την παρακμή και τη σκληρότητα των φωτογραφιών της («Μπαλάντα της σεξουαλικής εξάρτησης») και μας προκαλούσε να απαντήσουμε πόσο αντέχουμε την προσωπική μας decadence. Κι η χιονοθύελλα σκέπαζε τους ανεπιθύμητους ήχους της μητρόπολης, έντυνε στα λευκά το Central Park και τέσταρε τις αντοχές της πόλης, των κατοίκων, των τουριστών, ακόμα και των φυτών που είχαν βιαστεί να υποδεχτούν την άνοιξη κι είχαν μόλις ξεμυτίσει.

Τελικά, αν υπάρχει κάτι που θα μας δένει για πάντα με το παρελθόν, αυτό είναι το αίσθημα. Το κοινό που μας εξισώνει με το χθες και το προσωπικό που βάζει τα όρια και μας συμφιλιώνει με το σήμερα.

πηγή

Πηγή: pancreta