Στις 17 Αυγούστου 1998, πέθανε η Nelly’s (Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη). Το αφιέρωμα του dim/art περιλαμβάνει μια αναδρομή στη ζωή και το έργο της από τη Μαρία Ζέρβα, την ιστορία των γυμνών φωτογραφίσεων στον Παρθενώνα από τη Μαρία Καραβία και το αφιέρωμα της εκπομπής «Μόνογραμμα» (ΕΤ2, 1994) στη σημαντική ελληνίδα φωτογράφο.

Αυτοπορτρέτο

Nelly’s

—της Μαρίας Ζέρβα—

Η Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη  (23 Νοεμβρίου 1899-17 Αυγούστου 1998), γνωστή ως Nelly’s από την αγγλική υπογραφή της, υπήρξε θεματολογικά πρωτοπόρος φωτογράφος με διεθνή αναγνώριση. Γεννήθηκε στο Αϊδίνι, αλλά έλαβε την πρώτη της μόρφωση στη Σμύρνη, όπου εγκαταστάθηκε η οικογένειά της μετά την καταστροφή του Αϊδινίου. Παρόλο που μετέβη στη Δρέσδη μαζί με τον αδελφό της για να σπουδάσει ζωγραφική, εντέλει την κέρδισε η φωτογραφία, στην οποία στράφηκε με δασκάλους τον Ούγκο Έρφουρτ, διάσημο πορτρετίστα της Δρέσδης, και τον Φραντς Φίντλερ.

Μετά την εγκατάσταση της οικογένειας στην Αθήνα του 1924, η Έλλη Σουγιουλτζόγλου φτιάχνει το πρώτο της εργαστήριο επί της οδού Ερμού και ασχολείται με τη φωτογράφιση πορτρέτων και θεματικών ενοτήτων κατ’ ιδίαν ή επί παραγγελία του ΥΠ.ΠΟ. Πρόσφυγας ουσιαστικά η Ελληνίδα φωτογράφος απαθανάτισε με ζωντάνια πορτρέτα προσφύγων αλλά και σημαντικών προσώπων της εποχής της, όπως ο Κωστής Παλαμάς και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ιδιαίτερη θέση στο έργο της κατέχουν οι γυμνές ή ημίγυμνες φωτογραφίσεις στην Ακρόπολη της Μόνα Πάεβα (Mona Paeva), πρώτης μπαλαρίνας της Opera Comique, οι οποίες προκάλεσαν σκάνδαλο στην κοινωνία του μεσοπολέμου, όταν δημοσιεύθηκαν το 1929, στο γαλλικό περιοδικό Illustration. Στη σειρά «Παραλληλισμοί» επιχειρεί να συγκρίνει προσωπογραφικά βοσκούς και χωριατοπούλες με κούρους και κόρες για να αποδείξει τη φυλετική συνέχεια των Eλλήνων. Όταν το Υπουργείο Τύπου και Τουρισμού της δικτατορίας Μεταξά της αναθέτει το 1939 να διακοσμήσει με τις φωτογραφίες της το Ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση της Νέας Υόρκης, η Σεραϊδάρη επιλέγει και χρησιμοποιεί αυτές ακριβώς τις φωτογραφίες κάνοντας ένα γιγαντιαίο κολάζ. Παρόλο που αρκετοί κριτικοί θεώρησαν τους παραλληλισμούς της αφελείς και αρκετοί τους συνέδεσαν με τη ναζιστική ιδεολογία της εποχής (το Τρίτο Ράιχ και ο «Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός» του Μεταξά), η ίδια η Nelly ήταν εξαιρετικά περήφανη γι’αυτούς, και μάλιστα επιθυμούσε να τους εκδώσει σε αυτόνομο λεύκωμα.

Φωτογράφισε τις Δελφικές γιορτές του Σικελιανού και της γυναίκας του Εύας Πάλμερ το 1927 και κατ’ αποκλειστικότητα το 1930, ενώ το 1936 μετέβη στο Βερολίνο για να φωτογραφίσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Το ξέσπασμα του Β’ Π.Π. τη βρήκε στις ΗΠΑ, όπου έμεινε αναγκαστικά σχεδόν 27 χρόνια από το 1939 μέχρι το 1966. «Η πόλη της Νέας Υόρκης έδωσε στη Nelly’s», κατά την Κατερίνα Κοσκινά, «και τη δυνατότητα να καταγράψει σημαντικές στιγμές από την οικοδόμησή της και να αποτυπώσει στιγμιότυπα από την κίνηση των δρόμων και των πλατειών της. Έτσι, με δύο σημαντικότατες φωτογραφικές σειρές, το «Easter Parade» και τους «Δρόμους», κατέπληξε το νέο δάσκαλό της και απέδειξε ότι εκτός από το να εκτελεί παραγγελίες είναι σε θέση να δώσει μια νέα δυνατότητα ανάγνωσης της αρχιτεκτονικής».

Το 1966, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, έμεινε με τον σύζυγό της Άγγελο Σεραϊδάρη στη Νέα Σμύρνη, διαμορφώνοντας το διαμέρισμά της σε φωτογραφικό μουσείο. Το 1989 δημοσίευσε την αυτοβιογραφία της. Δώρισε το μεγαλύτερο κομμάτι του έργου της στο Μουσείο Μπενάκη. Έχει τιμηθεί με το παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικα, με βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ εξέδωσε πολλά λευκώματα με φωτογραφίες της και παρουσίασε τα έργο της σε πολλές εκθέσεις.

Γερμανικής – αρχικά – φωτογραφικής επιρροής, το έργο της μικρασιάτισσας Nelly’s χαρακτηρίζεται από κινητικότητα και ελευθερία, όπως και η ίδια η ζωή της.

Από τους Γερμανούς δασκάλους της, Ούγκο Έρφουρτ και Φραντς Φίντλερ, αποκόμισε την πικτοριαλιστική τεχνική και την κλασική αισθητική. Η εγκατάστασή της στην Αθήνα το 1924, θα την προσανατολίσει προς μία ελληνοκεντρική και συντηρητικότερη αντιμετώπιση της θεματογραφίας.Στο πορτρέτο, στο οποίο θα εξασκηθεί σ’ όλη τη διάρκεια της φωτογραφικής της πορείας στην Ελλάδα και την Αμερική, οφείλεται η απεικόνιση της αθηναϊκής κοινωνίας του Μεσοπολέμου αλλά και η συγκρότηση σημαντικού αρχείου της ελληνικής ομογένειας. Από το 1927 η Nelly’s περιοδεύει την ελληνική ύπαιθρο στοιχειοθετώντας το πανόραμα της Ελλάδας του Μεσοπολέμου. Ελληνίδα της διασποράς, συνθέτει φωτογραφικά μία Ελλάδα «ειδυλλιακή». Μέσα από τα επίσημα τουριστικά έντυπα που κυκλοφόρησαν με φωτογραφίες της στο εξωτερικό, διαμορφώθηκαν οι πρώτες βάσεις-οπτικά σύμβολα της ελληνικής «τουριστικής φιλοσοφίας».

Τα μνημεία και οι αρχαιολογικοί θησαυροί αποτυπώθηκαν συστηματικά από την Nelly’s: οι πειραματισμοί με το φυσικό φως και η αποτύπωση των αρχαίων ναών στη διαμνημειακή τους σχέση παραπέμπουν στις λήψεις του επίσης γερμανού φωτογράφου και μαθητή του Έρφουρτ, Βάλτερ Χέγκε. Oι φωτογραφίες χορού (1923-1929) στη Γερμανία, αλλά κυρίως αυτές στην Ακρόπολη, ξεχωρίζουν για τη θεματική τους συνοχή και την αναδεικνύουν σε κορυφαία φωτογράφο χορού του Μεσοπολέμου. Στην Αμερική, όπου εγκαταστάθηκε και παρέμεινε για 25 περίπου χρόνια, θα προσθέσει  στο πανόραμα της θεματογραφίας της τη διαφημιστική και έγχρωμη φωτογραφία, καθώς και το φωτορεπορτάζ (Easter Parade – δρόμοι της Ν. Υόρκης), χωρίς ωστόσο να μπορέσει να ενταχθεί στις σύγχρονες τάσεις της αμερικανικής φωτογραφίας. Προηγήθηκε κατά πολύ της εποχής της και σφράγισε με την πρωτοποριακή οπτική και τέχνη της την παγκόσμια ιστορία της φωτογραφίας.

Μετά από έναν αιώνα έντονης φωτογραφικής παρουσίας και δυναμικής διεκδίκησης της προβολής του έργου της, η Nelly’s πεθαίνει στην Αθήνα, τις 17 Αυγούστου 1998, κληροδοτώντας στην ελληνική φωτογραφική ιστορία ένα έργο τεράστιο, πολυσύνθετο, παραδειγματικό για νέους φωτογράφους, τόσο λόγω της καλλιτεχνικής όσο και της τεκμηριωτικής του αξίας καί την υπογραφή της στην παγκόσμια τέχνη της φωτογραφίας.

Πηγή: Andzer photography

Φωτό: Γιάννης Βελισσαρίδης

Χορεύοντας με τον Παρθενώνα

—της Μαρίας Καραβία—

Τα καλλίγραμμα κορίτσια, τα φωτογραφημένα σε αρχαία μνημεία της Αθήνας, που είναι γνωστά στην ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας ως «τα γυμνά της Νέλλης», ενώ δεν είναι από τα τελευταία επιτεύγματα της σταδιοδρομίας της μεγάλης και αειθαλούς φωτογράφου, αποτελούν κορυφαία στιγμή της έμπνευσης της.

Ίσως, γιατί συνδυάζουν την ομορφιά των γυμνών νεανικών σωμάτων με το ασάλευτο κάλλος των αρχαίων ναών και των κιονοστοιχιών σε μια υπέροχη σύνθεση νεοκλασικού ύφους, όπου η κίνηση γίνεται πέταγμα. Και η πτυχολογία αποκτά, βοηθούμενη από το αγέρι της Αττικής, ρυθμό που παραπέμπει στα μεγάλα επιτεύγματα της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής.

Αν και οι υπέροχες αυτές φωτογραφίες δημιούργησαν μέγα σκάνδαλο όταν πρωτοεμφανίστηκαν στη σεμνότυφη ελληνική πρωτεύουσα του 1928, η Νέλλη, όταν αφηγείται την ιστορία τους, επιμένει ότι είχε τηρήσει όλους τους κανονισμούς. Είχε ζητήσει άδεια από το διευθυντή της Ακρόπολης Αλέξανδρο Φιλαδελφέα να κάνει μια καλλιτεχνική φωτογράφηση στον Ιερό Βράχο με μοντέλο τη Μόνα Πάεβα, διάσημη χορεύτρια της Κομεντί Φρανσέζ που έδινε εκείνο τον καιρό παραστάσεις στην Αθήνα. Η άδεια της είχε δοθεί ευχαρίστως. Ήταν η πρώτη επαγγελματίας Ελληνίδα φωτογράφος, με λαμπρές σπουδές στη Γερμανία, καλή φήμη και δικό της, πολύ πετυχημένο ατελιέ στο Σύνταγμα. «Είχα πάρει μαζί μου -λέει- πολλά μέτρα άκοπες μουσελίνες, αρχαϊκά πέπλα για την όμορφη μπαλαρίνα. Από τη διεύθυνση της Ακροπόλεως μου είχαν πει ότι η φωτογράφηση έπρεπε να γίνει μετά το επισκεπτήριο. Έτσι, για να μην είμαστε δυο κοπέλες μόνες στην ερημιά, παρακάλεσα τον πατέρα μου να μας συνοδεύσει. Ήταν όμως εκεί και ο ίδιος ο Φιλαδελφέας. Μας έδειξαν το σπιτάκι του φύλακα και μας είπαν ότι η καλλιτέχνις μπορούσε να αλλάξει εκεί και να βάλει τα πέπλα που είχα φέρει μαζί μου. Η πόρτα ήταν μισάνοιχτη. Και καθώς ο ήλιος έγερνε και γέμιζε με χρυσό φως τον μικρό χώρο, είδα για πρώτη φορά την ξένη χορεύτρια ολόγυμνη. Μου φάνηκε πως ενσάρκωνε το πνεύμα των αρχαίων μαρμάρων! «Θα μπορούσατε να ποζάρετε τελείως γυμνή;», είπα. Δέχτηκε. Έτρεξα και ρώτησα τον Φιλαδελφέα. Η απάντηση του ήταν καταφατική. «Φτάνει οι φωτογραφίες να μην είναι για δημοσίευση»».

Η ξένη χορεύτρια προχώρησε ολόγυμνη, κρατώντας μόνο ένα μικρό κλωνάρι ελιάς. Κι άρχισε να χορεύει μέσα στον Παρθενώνα, ενώ η Νέλλη με την παλιά της «Λάικα» απαθανάτιζε τις διάφορες φάσεις του εξαίσιου θεάματος. Η τελειότητα της κίνησης επάνω στα απομεινάρια του αρχαίου πολιτισμού, η ομορφιά, η ώρα και ο χώρος ήταν μια σύμπτωση με τη σφραγίδα του αιώνιου!

Όταν, σε λίγες μέρες, η Νέλλη αποχαιρέτησε την ξένη που η αθηναϊκή κοινωνία της εποχής είχε πνίξει στις επευφημίες και τις ανθοδέσμες, της πρόσφερε σε ανάμνηση μια σειρά από τις φωτογραφίες της στην Ακρόπολη. Δεν πέρασε πολύς καιρός και μια από τις φωτογραφίες αυτές δημοσιεύθηκε στο περίφημο γαλλικό περιοδικό Illustration. Ο αθηναϊκός Τύπος άρχισε να γράφει σχόλια για τη «βεβήλωση». Πρώτος στο στόχαστρο δημοσιογράφων και αρχαιολόγων ο Φιλαδελφέας. Ευτυχώς, έσπευσε να τον υποστηρίξει ο Νιρβάνας στο Ελεύθερον Βήμα:

«Φαντάζομαι, από το ένα μέρος, την ωραία ιέρεια, λύουσα τον κεστόν της απέναντι του Απόλλωνος, απορρίπτουσα όλους τους πέπλους που εκάλυπταν την θείαν της γυμνότητα και λούουσαν εις το φως του ένα σώμα αγάλματος και μίαν επιδερμίδα ροδαλήν όπως το χαμόγελον της αυγής. Και από το άλλο μέρος, μερικούς σεβάσμιους κυρίους, σκυμμένους γύρω από το τραπέζι, ξύνοντας την κεφαλήν και συντάσσοντας έγγραφα περί βεβηλώσεως. Βεβήλωσις θα ήτο, αν ετύχαινε, εις μιαν στιγμήν αρχαιολογικού ενθουσιασμού, επί των μαρμάρων του Παρθενώνος να πετάξουν οι Ίδιοι τους πέπλους των και να παραστήσουν τον Ερμήν του Πραξιτέλους…».

Πηγή: Ανεμούριον

Ακολούθησε τον επόμενο χρόνο η φωτογράφιση, πάλι στην Ακρόπολη, της ουγγαρέζας χορεύτριας NIkolska — αυτή τη φορά με μερικά αραχνοΰφαντα πέπλα, ώστε να μην είναι εντελώς γυμνή:

Μονόγραμμα: Nelly’s

Πηγή: dimartblog.com