Στις 20 Δεκεμβρίου του 2009, έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών, κατά τη συνήθη έκφραση, ο ζωγράφος Γιάννης Μόραλης. Είχε γεννηθεί στις 23 Απριλίου του 1916 και με την ευκαιρία των 100 χρόνων από τη γέννησή του, με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού κηρύχθηκε το 2016 «Έτος Γιάννη Μόραλη» ενώ θεσμοθετήθηκε το Βραβείο Εικαστικών Τεχνών «Γιάννης Μόραλης», με το οποίο τιμήθηκε ο Παναγιώτης Τέτσης, λίγες ημέρες πριν από τον θάνατό του, την περασμένη Άνοιξη.

(Προηγούμενο σχετικό άρθρο εδώ)

Περνώντας από το ξενοδοχείο Χίλτον πριν από λίγες ημέρες σταμάτησα και -υπό βροχή- φωτογράφισα τη βορειοδυτική πλευρά του. Λίγο πριν λήξει επισήμως το «Έτος Γιάννη Μόραλη» και αντί μνημοσύνου σκέφτηκα να γράψω γι αυτό του το έργο, που αν και όλοι το θαυμάζουμε περνώντας δεν ξέρω πόσοι γνωρίζουν ότι το έχει φιλοτεχνήσει ο μεγάλος αυτός καλλιτέχνης.

Στις δύο στενές όψεις του ασυνήθιστου για την εποχή κτηρίου, Β/Δ και Ν/Α, διαμορφώθηκε «σόκορο», δηλαδή τυφλές όψεις. Το 1959 ανατέθηκε στον Γιάννη Μόραλη να φιλοτεχνήσει αυτές τις άδειες πλευρές, με παραστάσεις αυστηρά εμπνευσμένες από την αρχαιότητα και εγκαινιάστηκε έτσι μια  νέα διάσταση του έργου του ζωγράφου.

Έργο μοναδικής πρόκλησης, αφού οι διαστάσεις των όψεων ήταν τεράστιες, 38,90 Χ 16,10 = 626 τ.μ. η κάθε πλευρά και η θεματολογία ήταν σαφής και περιορισμένη. Το σύνολο έπρεπε να συνδυάζει τα στοιχεία της φιλοξενίας, του ταξιδιού και της διασκέδασης. Απεικονίζει τη θεά Αθηνά, βωμό με τις προσφορές ιερειών, αυλητρίδες που προσφέρουν διασκέδαση, έναν ίππο, ένα καράβι κ.ά.

O ίδιος ο καλλιτέχνης λέει:

Καταρχήν πρόσεξα τον άξονα, ώστε να μη γέρνει η σύνθεση, επειδή ο δρόμος είναι κατηφορικός. Δηλαδή, επειδή η δεξιά πλευρά κατεβαίνει, έδωσα την κίνηση τής όλης σύνθεσης προς τα αριστερά. Μου άρεσε που από πίσω φαίνεται ο Υμηττός. Φαντάσου πως τότε δεν είχαν ακόμα χτιστεί πολυκατοικίες στην περιοχή. Θυμάμαι και μια φορά που έβγαινε πίσω από τον Υμηττό το φεγγάρι και το τοπίο ήταν σχεδόν απόκοσμο.

Χρειάστηκε τρία χρόνια για να ολοκληρωθεί. Η κεραμική σύνθεση που αρχικά σκέφτηκε απορρίφθηκε, γιατί η πολυχρωμία σε τόσο μεγάλο μέγεθος θα είχε κατά την άποψή του «ένα τερατώδες αποτέλεσμα». Επέλεξε υποκίτρινο γιαννιώτικο μάρμαρο και τις λιτές γραμμές του γραμμικού σχεδίου. Η τελική σύνθεση σχεδιάστηκε σε κλίμακα 1:20 και σκαλίστηκε σε γύψο και στη συνέχεια χαράχτηκε τμηματικά στις μαρμάρινες πλάκες, συνολικά 520 πλάκες η καθεμιά ύψους 150χ80 εκ. για κάθε πλευρά. Μετά τη λάξευση, οι πλάκες αριθμήθηκαν και τοποθετήθηκαν στους τοίχους των όψεων. Η σύνθεση δένει απόλυτα με τον χαρακτήρα του κτιρίου χωρίς να το βαραίνει και το οποίο ζωντανεύει έτσι, δημιουργώντας  ένα φιλόξενο χώρο.

Η χάραξη έγινε σε γραμμές ανισόπαχες, έτσι ώστε να λειτουργούν σύμφωνα με το ηλιακό φως και την ατμόσφαιρα τού αττικού ουρανού. Όλα τα μοτίβα ήταν πρωτότυπα, εμπνεύστηκε αλλά δεν αντέγραψε από την αρχαιότητα. Στη ΒΔ πλευρά, σε οριζόντια παράταξη, έθεσε τα σύμβολα της πόλης: τη θεά Αθηνά με τη Νίκη, την ασπίδα, τον ήλιο, ένα βωμό, μια αετωματική απόληξη  ναού, αυλητρίδες που συμβολίζουν τη διασκέδαση και κανηφόρους που συμβολίζουν την προσφορά προς τον ξένο, ένα άρμα με αναβάτη και μια τριήρη που συμβολίζουν το ταξίδι, την ελιά, την κουκουβάγια. Στη ΝΑ πλευρά μια επανάληψη γεωμετρικών μοτίβων, τα οποία, όπου τα χρησιμοποιεί στις συνθέσεις του, δημιουργούν μια μουσική διάθεση με λιτό τρόπο.

Ο Μόραλης είχε κάνει μερικές επεμβάσεις και στο εσωτερικό του ξενοδοχείου που, δυστυχώς, κατά την ανακαίνιση του ξενοδοχείου για την Ολυμπιάδα του 2004, οι περισσότερες καταστράφηκαν.

Το 2011 οργανώθηκε στο Μουσείο Μπενάκη έκθεση με τα προσχέδια των αρχιτεκτονικών του συνθέσεων, που ο Γιάννης Μόραλης παραχώρησε στο μουσείο λίγο πριν από τον θάνατό του. Στην ιστοσελίδα του μουσείου αναφέρεται σχετικά:

Ο Γιάννης Μόραλης (1916-2009), από τους επιφανέστερους Έλληνες καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, άρθρωσε τον εικαστικό του λόγο σε μια απειρία ζωγραφικών έργων, αλλά παράλληλα δοκιμάστηκε δημιουργικά πάνω σε ποικίλους προβληματισμούς της εικαστικής έκφρασης στη χαρακτική, στη σκηνογραφία, τη μικρογλυπτική, σε διάφορες εφαρμογές και την αρχιτεκτονική.

Τον Φεβρουάριο 2009 ο καλλιτέχνης παραχώρησε στο Μουσείο Μπενάκη τα προσχέδια των αρχιτεκτονικών συνθέσεων που φύλασσε στο εργαστήριό του (περίπου 120 έργα). Η εικαστική παρέμβαση του Γιάννη Μόραλη στην αισθητική δημοσίων κτηρίων είναι γνωστή και καταξιωμένη και εγκαινιάζεται το 1959 με τη συνεργασία του στο ξενοδοχείο Hilton Αθηνών που άφησε εποχή και διεύρυνε τους ορίζοντες συνεργασίας αρχιτέκτονα-καλλιτέχνη. Τα επόμενα τριάντα χρόνια δημιούργησε προτάσεις για διαμορφώσεις ξενοδοχείων, τραπεζών, δημοσίων κτηρίων και κατοικιών. Δεδομένου ότι αρκετές από τις κατασκευές καταστράφηκαν, η συγκεκριμένη δωρεά προς το Μουσείο Μπενάκη συγκροτεί ένα αρχείο μαρτυριών εξαιρετικής σημασίας για τους μελετητές του έργου του. Πολύ περισσότερο για τον λόγο ότι συμπεριλαμβάνονται εδώ και ιδέες για αρχιτεκτονικές συνθέσεις που δεν πραγματοποιήθηκαν.

Η έκθεση μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη πλήρης παρουσίαση των αρχιτεκτονικών δημιουργιών του καλλιτέχνη.

Η επιμελήτρια της έκθεσης Φανή-Μαρία Τσιγκάκου μιλά για την έκθεση εδώ

Γεωργία Καρβουνάκη