Ανάμεσα σε δύο... γίγαντες, τα Χανιά και το Ηράκλειο, η πόλη του Ρεθύμνου δεν νιώθει μειονεκτικά. Κάθε άλλο. Αρνείται να τους μοιάσει και χαίρεται τη ζωντάνια της με όλη της την καρδιά! Το ίδιο και οι πιστοί της φίλοι. Που, μεταξύ μας, είναι μόνο δικοί της!
Κρατάς μυστικά; Και το Ρέθυμνο το ίδιο κάνει! Δεν «φωνάζει», δεν προκαλεί, δε διαλαλεί την προίκα του. Κι ας είναι μεγάλη. Θαυμαστά βενετσιάνικα αρχοντικά με ασύλληπτα θυρώματα, ένα ενετικό λιμανάκι, ένα άψογα διατηρημένο φρούριο, εντυπωσιακά σαχνισιά, κρυφές ολάνθιστες αυλές, κρήνες που προσφέρουν νερό εδώ και αιώνες, σοκάκια που πλακοστρώθηκαν πρόσφατα, τζαμιά που έχουν βρει τον ρόλο τους στη σύγχρονη ζωή και άνθρωποι.
Πολλοί άνθρωποι, που κατοικούν στην παλιά πόλη του Ρεθύμνου αρνούμενοι να την παραδώσουν στον τουρισμό. Είναι Κρητικοί ή όχι. Νέοι και γέροι. Εργαζόμενοι και νοικοκυρές, φοιτητές που δεν βιάζονται να φύγουν. Είναι όλοι εδώ, χειμώνα καλοκαίρι, δίνοντας ζωντάνια στο αναγεννησιακό σκηνικό, αναστηλώνοντας με επιμέλεια τα σπίτια των Ενετών και των αρχοντορωμαίων.
Η έννοια της γειτονιάς είναι ακόμα σε ισχύ στο Ρέθυμνο. Τα παιδιά τρέχουν με τα ποδήλατα στα σοκάκια, οι νοικοκυρές πλένουν τις εσωτερικές αυλές με το λάστιχο κι οι Ρεθεμνιώτισσες γιαγιάδες στήνουν ακόμη σκαμνάκια και κουβεντολόι στα μπαλκόνια. Στήνεις αυτί: μιλούν για τις κόντρες που κρατούν φέτος το καράβι μακριά από το λιμάνι του Ρεθύμνου, για την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων από την οποία πρέπει να πάρουν άδεια για να βάλουν «ακόμη και ένα καρφί» στα σπίτια τους, για την ανεπαρκή συγκοινωνία, το μποτιλιάρισμα...
Δεν πτοείσαι. Ξέρεις πως έχουν το προνόμιο να ζουν σε μια πόλη–κόσμημα. Να κατοικούν σε σπίτια σπουδαίας αρχιτεκτονικής, της βενετσιάνικης και κρητικής μείξης που γέννησε τον αρχιτεκτονικό τύπο «παλάτζο», να δρασκελίζουν καθημερινά τα τοξωτά θυρώματα με τα ανάγλυφα και τα βενετσιάνικα οικόσημα και να πίνουν τον καφέ τους σε «μυστικές» αυλές.
Χωρίς εξάρσεις κι επιφωνήματα, δίχως την αφοπλιστική λάμψη των Χανίων ή την ένταση του Ηρακλείου, το μικρό Ρέθυμνο ήρεμα και σοφά θα σου αποκαλύψει όλα του τα μυστικά. Και φυσικά την αλλιώτική του ατμόσφαιρα. Την παλιά και μοντέρνα συνάμα. Τη ζωντανή και ξεσηκωτική, σαν το φημισμένο καρναβάλι του!
Εκρηκτικό αμάλγαμα
Η βόλτα συνήθως ξεκινά από το λιμανάκι, με τον πανέμορφο τούρκικο φάρο, που έχει παραδώσει πνεύμα και σώμα στον τουρισμό. Κάθεσαι στον λιμενοβραχίονα που έκτισαν οι Ενετοί τον 13ο αιώνα και χαζεύεις τα μαγαζιά, τα ψαράδικα και τα τουριστικά καΐκια που ντύνονται πειρατικά. «Τι να κάνω για να γνωρίσω το Ρέθεμνο;» αναρωτιέσαι.
Ορμήνιες δε χρειάζονται. Απλά περπάτα, κοίτα, ρούφα κάθε ανάσα αυτής της πόλης! Κατηφόρισε στην Αρκαδίου, τον πιο εμπορικό δρόμο της, με τα καταστήματα και τα βενετσιάνικα σπίτια, κάθισε στα σκαλιά της Λότζιας, της λέσχης των Ενετών ευγενών με τις εντυπωσιακές αψίδες, στριμώξου στη Σουλίου παρέα με τους επισκέπτες και κοίτα με περιέργεια τα πλεκτά κεφαλομάντιλα και τα «μαντιναδοστόλιστα» μαχαίρια των μικρομάγαζων.
Κάνε μια στάση στην πλατεία Πετυχάκη όπου χτυπά η καρδιά της πόλης και φωτογράφισε τη διάσημη κρήνη Ριμόντι του 1626 με τις τρεις λεοντοκεφαλές και τους κίονες με τα κορινθιακά κιονόκρανα. Αναζήτησε τα δύο χαμάμ, τους ναούς -τον Αγιο Φραγκίσκο, την Αγία Βαρβάρα, την Κυρία των Αγγέλων και την Αγία Σοφία που αναστηλώθηκε πρόσφατα- και τα τζαμιά, του Καρά Μουσά Πασά, της Βαλιδέ Σουλτάνας, και το ομορφότερο όλων, το Νερατζέ, του 1657, με το μοναδικό θύρωμα, τον υπό αναστήλωση μιναρέ και τους ήχους που βγαίνουν από το εσωτερικό του όπου εδρεύει το Ωδείο.
Ανέβα στη Φορτέτζα, το ισχυρό ενετικό φρούριο–σήμα κατατεθέν της πόλης, και θαύμασε τον ναό του Αγίου Νικολάου - τέμενος του Σουλτάν Ιμπραήμ, τις αποθήκες του πυροβολικού, τους προμαχώνες, την εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης, την οικία του Ρέκτορα, τις αιχμές του τείχους αλλά και το θέατρο Ερωφίλη όπου φιλοξενείται το Αναγεννησιακό φεστιβάλ.
Μπες απέναντι, στο Αρχαιολογικό Μουσείο με τα εντυπωσιακά εκθέματα, και στη Βερνάδου αναζήτησε το ιστορικό και λαογραφικό μουσείο. Τρύπωσε στο εργαστήρι του κ. Γιώργου Χατζηπαράσχου που ακόμη παρασκευάζει χειροποίητο φύλλο και κανταΐφι κι έπειτα αφέσου στα χέρια των φοιτητών, καθώς βρίσκεσαι στην επικράτειά τους, τα Ρακάδικα.
Πριν σε... αποτελειώσουν με τις κούπες και τα ρακάκια τους, περπάτα σε όλο το μήκος της την οδό Φωκά, το πανέμορφο Μακρύ Στενό της πάλαι ποτέ τουρκικής γειτονιάς, και κατέληξε στην οδό Μπουνιαλή, στα Πεταλάδικα. Οι τεχνίτες που ονόμασαν τη γειτονιά δεν είναι πια εδώ, αλλά κάνε μια στάση στο όμορφο οίκημα στο νούμερο 65, όπου δύο ιδιαίτεροι άνθρωποι εξασκούν τις τέχνες τους.
Ο βιβλιοδέτης Γιώργος Δέλιος με τον «Βιβλιοαμφιάστη» και ο Γιώργος Βαρδαξής, με τη σύζυγό του Νατάσα, στον «Κήπο του Αλή Βαφή» που συνεχίζει, ως 7η γενιά, την παράδοση της οικογένειάς του από το Τσανάκαλε της Μικράς Ασίας, στην κεραμική, φτιάχνοντας όμορφα έργα και παραδίδοντας μαθήματα.
Η νέα πόλη
Λίγα μέτρα σε χωρίζουν από την πύλη Γκουόρα ή Μεγάλη Πόρτα, τη μοναδική που σώζεται από το ενετικό οχυρωματικό τείχος. Δεν σε πείθει έτσι όπως στέκεται ανίσχυρη πλάι στα σύγχρονα κτίσματα αλλά σ’ αρέσει που εκατοντάδες άνθρωποι περνούν από κάτω της καθημερινά. Μπροστά σου απλώνεται θορυβώδης η Νέα Πόλη.
Ξέρεις ότι αξίζει να τη διασχίσεις μόνο για να κολυμπήσεις στη 12 χλμ. παραλία που απλώνεται στα πόδια της, ή για να θαυμάσεις το επιβλητικό τέμενος Βελή Πασά στον Μασταμπά, που φιλοξενεί το μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Ιδρύματος Γουλανδρή και εντυπωσιάζει με τους 9 τρούλους, τα κελιά, το θύρωμα, τους κήπους και τον παλαιότερο μιναρέ του Ρεθύμνου (1789).
Στρέψε το βλέμμα στην Δημακοπούλου, στο σύνορο νέας και παλιάς πόλης, πες μια καλημέρα στον Νίκο Παπαλεξάκη, που φτιάχνει παραδοσιακά μουσικά όργανα και κάνε μεταβολή προς την παλιά πόλη. Πάρε στο κατόπι τους ντόπιους, άσε τους τουρίστες να σε παρασύρουν, ακολούθησε το παράδειγμα των 5.000 φοιτητών που ρουφούν αχόρταγα τούτη την πόλη κι έπειτα σκορπίζονται στην Ελλάδα μεταφέροντας την πολύτιμη ρεθεμνιώτικη εμπειρία τους!
Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας, Γιώργος Πατρουδάκης