To άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Broadly
Ξυπνάς το πρωί, δεν έχεις ανοίξει ακόμα τα μάτια και ψαχουλεύεις στο στρώμα για να βρεις το κινητό σου. Είναι δίπλα στο κεφάλι σου και έχει ένα σωρό ειδοποιήσεις. Παραμένεις ξαπλωμένη για λίγα ακόμα λεπτά και αρχίζεις να σκρολάρεις, κουνώντας το κινητό σου πού και πού ενοχλημένη, για να ευθυγραμμίσεις την οθόνη με τη στάση του σώματός σου. Πριν προλάβουν καν να ακουμπήσουν τα πόδια σου στο πάτωμα, έχεις ήδη σκανάρει τις ειδήσεις, έχεις σημειώσει τα email που έχουν προτεραιότητα και έχεις ελέγξει τον καιρό. Σιγά-σιγά σηκώνεσαι από το κρεβάτι και κοιτάζεις τον σύντροφό σου. Είναι απορροφημένος παίζοντας Candy Crush, ούτε καν σε κοιτάει.
Τα social media και τα smartphones έχουν αλλάξει ανεπιστρεπτί το τοπίο των ανθρώπινων επαφών και έχουν επαναπροσδιορίσει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούν οι άνθρωποι. Ογδόντα τοις εκατό των χρηστών τσεκάρουν τα κινητά τους μέσα σε δεκαπέντε λεπτά από τη στιγμή που ξυπνούν, σύμφωνα με μελέτη του 2013 που χρηματοδοτήθηκε από το Facebook. Η ίδια μελέτη διαπίστωσε, επίσης, ότι ο μέσος χρήστης ελέγχει τη συσκευή του τηλεφώνου του κάθε έξι λεπτά. Αν και εντυπωσιακές, οι στατιστικές αυτές δεν προκαλούν έκπληξη.
Συχνά αστειευόμαστε ότι είμαστε «εθισμένοι» στα κινητά μας, αλλά φανταστείτε να αφιερώνετε τόσο χρόνο σε αυτά, που να χρειαστεί να μπείτε σε κλινική απεξάρτησης.
Η Dr. Hilarie Cash είναι συνιδρύτρια και Διευθύνουσα Κλινική Σύμβουλος στο κέντρο reSTART Ψηφιακών Τεχνολογιών και Βιωσιμότητας, ένα κέντρο που προσφέρει υπηρεσίες απεξάρτησης και ανάρρωσης για όσους αντιμετωπίζουν προβλήματα εθισμού στην τεχνολογία, το gaming και το διαδίκτυο. Η Cash λέει ότι οι άνθρωποι μπορεί να «μαστουρώσουν» με τη χρήση της τεχνολογίας και να εμφανίσουν στερητικά σύνδρομα και άλλα συμπτώματα εθισμού. Για την ίδια, όμως, ο τρόπος να αναγνωρίσει κάποιος τον εθισμό, είναι απαντώντας στην ερώτηση: «Υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις από τη χρήση που κάνεις; Και αν ναι, συνεχίζεις να το κάνεις παρά τις αρνητικές επιπτώσεις;» Σύμφωνα με την Cash, μερικές φορές οι πελάτες της βρίσκονται σε άρνηση, αλλά οι άνθρωποι που βρίσκονται γύρω τους βλέπουν το πρόβλημα.
Τα τελευταία χρόνια, οι επαγγελματίες στον τομέα της ψυχικής υγείας και οι κοινωνικοί ψυχολόγοι έχουν ανοίξει έναν διάλογο για το κατά πόσον ο «ψηφιακός» εθισμός πρέπει να κατατάσσεται στην ίδια κατηγορία με τις διαταραχές και τους εθισμούς που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών. Η λέξη «εθισμός» μπορεί να προσδιοριστεί με ποικίλους τρόπους, κάτι που καθιστά δύσκολο τον προσδιορισμό των ορίων της. Γενικά, για να θεωρηθεί κάτι εθισμός, οι διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα θα πρέπει να παρεμποδίζουν την καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα στον κοινωνικό, τον ακαδημαϊκό ή τον επαγγελματικό τομέα.
«Έχεις, ας πούμε, έναν 18χρονο που είναι εθισμένος στο gaming και είναι αποκομμένος από την κοινωνία,» εξηγεί η Cash. «Αποφεύγει τους ανθρώπους, δεν έχει άλλα ενδιαφέροντα, ή αν έχει ενδιαφέροντα, τα έχει παρατήσει πλέον. Για να έχει κάποιος μια υγιή και ισορροπημένη ζωή χρειάζεται ύπνο, γυμναστική και κοινωνικές επαφές που γίνονται πρόσωπο με πρόσωπο. Αν δεν υπάρχει κάτι από όλα αυτά, υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις.»
«Η βιβλιογραφία που αφορά στους εθισμούς δεν πρέπει να αποκλείει κανένα είδος εξάρτησης.»
Αν και οι διάφορες τεχνολογικές εξαρτήσεις εξετάζονται ακόμα από το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών (που στις ΗΠΑ αποτελεί μοναδικό εργαλείο διάγνωσης), κάποιοι συμφωνούν ότι η υπερβολική χρήση της τεχνολογίας πρέπει να χαρακτηριστεί ως υποσύνολο των συμπεριφορικών εθισμών, όπως συμβαίνει με άλλες εξαρτήσεις που δεν έχουν σχέση με ουσίες, όπως το παθολογικό gaming και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αγορών. «Πρέπει να υπάρχει μια γενική κατηγορία για τους εθισμούς,» λέει η Dr Cash. «Υπάρχουν τόσοι συμπεριφορικοί εθισμοί εκεί έξω, όπως αυτοί που έχουν να κάνουν με τα social media, το σεξ, την πορνογραφία και τον τζόγο. Νομίζω ότι είναι χαζό να αποκλείουμε τις ψηφιακές εξαρτήσεις. Όπως όλοι οι εθισμοί, δημιουργούν μια αίσθηση ευφορίας και προκαλούν έντονα στερητικά σύνδρομα. Η βιβλιογραφία που αφορά στους εθισμούς δεν πρέπει να αποκλείει κανένα είδος εξάρτησης.»
Κέντρα απεξάρτησης από τον τεχνολογικό εθισμό, όπως αυτό που διευθύνει η Dr. Cash, έχουν αρχίσει να ξεπηδούν σε ολόκληρες τις ΗΠΑ. Το κέντρο reSTART αυτοπροσδιορίζεται ως «ένα μέρος ξεκούρασης και ανανέωσης για τους χρήστες της τεχνολογίας που αναζητούν έναν ιδιωτικό, ήρεμο και ευρύχωρο τόπο για να αντιμετωπίσουν την ψηφιακή τους ζωή.» Το οκτώ έως δώδεκα εβδομάδων πρόγραμμα απεξάρτησης που προσφέρει, κοστίζει πάνω από 14.000 δολάρια και λειτουργεί από το 2009. Όταν ρωτήθηκε για τους ανθρώπους που αναζητούν τη βοήθειά της αυτήν τη στιγμή, η Dr. Cash είπε ότι οι πελάτες της τείνουν να είναι άνδρες μεταξύ 18 και 28 ετών- υπάρχουν και κάποιες γυναίκες, αλλά πολύ λίγες. «Έχουν την τάση να είναι ευφυείς, συμπαθητικά άτομα· όμως και πάλι, όλα είναι σχετικά. Κάποιοι άνθρωποι είχαν μια γεμάτη ζωή πριν παρασυρθούν ενώ άλλοι έχουν βιώσει την ύπαρξή τους μόνο online. Όπως φαντάζεστε, η αντιμετώπιση αυτών των τελευταίων είναι πολύ πιο δύσκολη.»
Μόλις μπουν στο πρόγραμμα, οι ασθενείς αποκόπτονται από κάθε μορφής τεχνολογία και οι θεραπευτές και οι εκπαιδευτές δουλεύουν μαζί τους για να τους μάθουν πώς να «επανασυνδεθούν με την πραγματική ζωή» και να αντιμετωπίσουν τυχόν συνυπάρχουσες (με τον ψηφιακό εθισμό) ψυχικές διαταραχές. Προκειμένου να «σπάσει τον κύκλο της εξάρτησης», το reSTART επιβάλλει αποχή 45 ημερών, κατά την οποία οι ασθενείς του μαθαίνουν να αναπτύσσουν δεξιότητες για τη ζωή, οι οποίες μπορεί να βρίσκονται σε υπανάπτυκτο στάδιο λόγω της υπερβολικής χρήσης της τεχνολογίας.
Οι ασθενείς ζουν, επίσης, σε έναν «χώρο με περιορισμένη πρόσβαση στην τεχνολογία, χωρίς καθόλου ηλεκτρονικά παιχνίδια, ο οποίος είναι δημοκρατικά αυτάρκης και χωρίς ναρκωτικά,» και ο οποίος διαμορφώθηκε με βάση το πρότυπο του Oxford House, ενός concept για χώρους στέγασης που προορίζονται για την απεξάρτηση από τη χρήση ουσιών και τους εθισμούς.
Για αυτούς που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να συμμετάσχουν σε ακριβούς χώρους απεξάρτησης όπως το reSTART, υπάρχουν διαθέσιμα δίκτυα παροχής στήριξης σε εξωτερικούς (μη έγκλειστους) ασθενείς. Στο τέλος του 2015, το Talkspace, μια online υπηρεσία θεραπείας που βασίζεται στην ανταλλαγή μηνυμάτων, ανέπτυξε ένα «Πρόγραμμα Θεραπείας για την Εξάρτηση από τα Social Media» το οποίο, όπως ισχυρίζεται η εταιρεία, είναι το πρώτο πρόγραμμα στο είδος του και έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει τους ανθρώπους να ελέγξουν τη χρήση που κάνουν στο Facebook, το Instagram, το Twitter και άλλες κοινωνικές πλατφόρμες. Το πρόγραμμα, το οποίο διαρκεί δώδεκα εβδομάδες, λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο με άλλα θεραπευτικά μοντέλα που βασίζονται σε μηνύματα, με την έννοια ότι μπορείς να επικοινωνήσεις με τον θεραπευτή σου ανά πάσα στιγμή μέσω του τηλεφώνου σου.
«Είναι αστείο το να χρησιμοποιείς τα social media για να αντιμετωπίσεις τον εθισμό στα social media, όμως οι πάντες χρησιμοποιούν τα social media.»
Η χρήση της τεχνολογίας με σκοπό τον περιορισμό της υπερβολικής χρήσης της τεχνολογίας μπορεί να μοιάζει αντιφατική· παρόλα αυτά, η ειδική στους εθισμούς του Talkspace, Katherine Glick, υπερασπίζεται τον σχεδιασμό του προγράμματος. «Είναι αστείο το να χρησιμοποιείς τα social media για να αντιμετωπίσεις τον εθισμό στα social media, όμως οι πάντες χρησιμοποιούν τα social media,» λέει. «Είναι ένα βασικό στοιχείο του γνωστικού μας τοπίου, και το να τα χρησιμοποιούμε προς όφελός μας- το να τα χρησιμοποιούμε για κάποιον σκοπό και με ουσιαστικό τρόπο- νομίζω ότι επαναπροσδιορίζει τη σχέση που έχεις με αυτά.»
Για παράδειγμα, ένας από τους τομείς στους οποίους ειδικεύεται η Glick είναι ο εθισμός στο φαγητό, και η ίδια θεωρεί ότι η διαδικασία αποκατάστασης είναι παρόμοια με αυτήν από τον εθισμό στα social media. «Μπορείς να κάνεις αποχή από το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά, και αυτό είναι πολύ καλό, αλλά δεν μπορείς να απέχεις από το φαγητό. Όσον αφορά, λοιπόν, τον τρόπο με τον οποίο δουλεύω με τους πελάτες που έχω τώρα, τα πάντα έχουν να κάνουν με τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης τους με το φαγητό και με το να εντοπίσουν ποιες ανάγκες υποκαθιστούσε το φαγητό-είτε αυτό ήταν η παρηγοριά, είτε η διαφυγή ή το οτιδήποτε άλλο- και στη συνέχεια πρέπει να δημιουργήσουν μια πιο υγιή και ισορροπημένη σχέση με το φαγητό,» λέει. «Νομίζω ότι όλοι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία και τα social media προς όφελός μας και να βοηθήσουμε τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα με την ιδεοψυχαναγκαστική χρήση της τεχνολογίας. Πρέπει απλώς να αλλάξεις την νοοτροπία κάποιου που φέρεται απερίσκεπτα και να τον κάνεις πιο συνειδητοποιημένο όσον αφορά τη σχέση του με την τεχνολογία.»
Τόσο τα προγράμματα για την απεξάρτηση από την τεχνολογία όσο και εκείνα για την απεξάρτηση από τα social media είναι ακόμα καινούργια και έχουν ατέλειες. Παρόλα αυτά, οι πανταχού παρούσες υπολογιστικές και έξυπνες τεχνολογίες ήρθαν για να μείνουν. Αν και η προσέγγιση της Dr. Cash και της Glick όσον αφορά την εξάρτηση από την τεχνολογία και τα social media διαφέρει, οι δυο τους συμφωνούν ότι αυτού του τύπου οι διαταραχές είναι ακόμα στην αρχή τους και ότι σύντομα θα χρειαστεί να αναγνωριστούν επισήμως από την Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση.
«Προβλέπω ότι η ψηφιακή και διαδικτυακή εξάρτηση θα ενταχθεί σύντομα στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM), όπως ακριβώς έγινε και με τον τζόγο το 2013,» εξηγεί. «Όλο και περισσότερες εγκαταστάσεις αποκατάστασης θα αρχίσουν να ενσωματώνουν προγράμματα που θα απευθύνονται στην τεχνολογική εξάρτηση. Πιστεύω ότι όλα τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης κατευθύνονται προς την υιοθέτηση ενός online μοντέλου. Βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου η τεχνολογία αναπτύσσεται με ραγδαίους ρυθμούς και αυτό δεν είναι κάτι που πρόκειται να σταματήσει. Νομίζω ότι το φαινόμενο θα κλιμακωθεί και θα συνεχίσει να εντείνεται.»
Πηγή: vice.com