Εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του ᾽70 ο Θωμάς Μπακαλάκος με το έργο «Τα αγροτικά» με μουσική του ίδιου και ερμηνευτή τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Το έργο είχε τεράστια επιτυχία. Ακολούθησαν άλλοι τρεις ή τέσσερις δίσκοι με ανάλογη ανταπόκριση.
Μια δεκαετία μετά, εξωπετάχτηκε, όπως αφηγείται ο ίδιος, από τον χώρο του τραγουδιού για συνδικαλιστικούς λόγους. Αφιερώθηκε έκτοτε ολόψυχα στη λόγια μουσική, γράφοντας για μικρά και μεγάλα σύνολα βέβαιος ότι δεν θα ακούγονταν ποτέ. Ηρθε όμως η παραγγελία του Ιπποκράτειου Ορκου, που παίχτηκε μάλιστα το 2001 στο Ηρώδειο. Ολα άλλαξαν.
Προτείνει σήμερα να ιδρυθούν σε πολλές πόλεις της Ελλάδας Δημοτικές Μουσικές Βιβλιοθήκες (ΔΜΒ) προσδοκώντας τη γέννηση μιας εθνικής μουσικής βασιζόμενης στην ελληνική δημοτική παράδοση, στο κατά Κ. Θ. Δημαρά «αντιφέγγισμα της ελληνικής ψυχής». Πρωτοπόρα και ριζοσπαστική πρόταση που διατυπώνεται για πρώτη φορά.
Για τον σκοπό αυτό ξεκινάει συναυλίες στην Αττική και σε άλλες περιοχές, μέσα σ’ ένα κλίμα ξένο ίσως απέναντι στη συμφωνική μουσική, με την ελπίδα όμως ότι θα γίνει αποδεκτή διότι στηρίζεται σε δημοτικά τραγούδια περιοχών όλης της χώρας και ότι θα αποκτήσει και η Ελλάδα τη δική της μουσική φωνή, που θα εκφράζει το βάθος του ψυχισμού και θα αναδεικνύει τον πλούτο των συναισθημάτων.
Μετά, λέει, το δημοτικό, το ρεμπέτικο, το λαϊκό, ήρθε η ώρα της λόγιας μουσικής για να συμπληρωθεί ο μουσικός κορμός της χώρας· μουσικές γραμμένες στην Ελληνική Μουσική Γλώσσα (ΕΜΓ), πέρα από μιμητισμούς και ξενομανίες.
Η ίδρυση των ΔΜΒ που προτείνει είναι το πρώτο βήμα για την ανάδειξη της ελληνικής μουσικής γραμμένης στα ελληνικά. Αισθάνεται μόνος αλλά αποφασισμένος.
• Κύριε Μπακαλάκο ξεκινάτε από τον Δήμο Πεντέλης στις 4 Μάρτη, μια σειρά συναυλιών ανά την Ελλάδα προπαγανδίζοντας την ίδρυση Δημοτικών Μουσικών Βιβλιοθηκών. Πώς ξεκίνησε η ιδέα; Γιατί από τον Δήμο Πεντέλης;
Η ιδέα ξεκίνησε έπειτα από μια επίσκεψή μου στη Σοβιετική Ενωση. Πληροφορήθηκα ότι εκεί λειτουργούσαν ΔΜΒ ακόμα και στις μικρότερες κωμοπόλεις. Ανάλογα ίσχυαν και στα Βαλκάνια. Από τότε σκεφτόμουνα τρόπους και την κατάλληλη στιγμή να γίνει αυτό και στην Ελλάδα. Ο δήμαρχος Πεντέλης εδώ και δεκαπέντε χρόνια παρακολουθεί και εκτιμάει το δημιουργικό μου έργο στον χώρο της σύγχρονης λόγιας μουσικής.
Είναι από τους πρώτους που έδειξε ενθουσιασμό για την προσπάθειά μου να συμβάλω με συγκεκριμένη μουσική πρόταση και σε εφαρμογή αυτής με συγκεκριμένα έργα, ώστε να έρθει στο προσκήνιο η ΕΜΓ, η εξίσου όμορφη, δίδυμη αδερφή, της πλούσιας και ομιλούμενης ελληνικής γλώσσας.
Οταν του μίλησα για τα σχέδιά μου να δώσω συναυλίες ίδρυσης ΔΜΒ και στους δήμους της Αττικής, μετά το ξεκίνημα των συναυλιών στην επαρχία από τους Σοφάδες Καρδίτσας και τη μεγάλη επιτυχία που σημείωσαν, μου το είπε ορθά κοφτά: Η αρχή στην Αττική θα γίνει από την Πεντέλη.
• Τι θα αποδώσει η λειτουργία ΔΜΒ και τι θα περιλαμβάνουν;
Στα πέντε έως δέκα ραφάκια σε κάθε ΔΜΒ, που κοστίζουν ελάχιστα, θα καταθέσουν τις παρτιτούρες τους οι συνθέτες της πόλης και της ευρύτερης περιοχής. Επειδή η ΔΜΒ αποτελεί πράξη ουσιαστικού μουσικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος της δημοτικής αρχής και επίσης αποτελεί ένα πρώτο βήμα δημόσιας παρουσίας ενός συνθέτη και μέσον καταγραφής έργων και δημιουργών, θα βγουν στην επιφάνεια έργα νέων αλλά και παλιότερων συνθετών που κανείς δεν τους έχει αναζητήσει.
Θα ενεργοποιήσει γενικότερα τις δημιουργικές μουσικές δυνάμεις του δήμου. Οι παρτιτούρες τού κάθε συνθέτη θα είναι στη διάθεση όλων των άλλων.
Αυτό είναι σπουδαίο, δεδομένου ότι ο συνθέτης, πέρα από τις σπουδές του, μαθαίνει σύνθεση κυρίως από τον εαυτό του, με συνεχή άσκηση και έρευνα, αλλά και από τα έργα των άλλων. Οι συνθέτες θα ξεκινήσουν συνεργασίες, ανταλλαγές απόψεων, δημιουργίες μουσικών συνόλων, παρουσιάσεις των έργων τους.
Ασπρη μέρα η ελληνική μουσική δεν πρόκειται να δει χωρίς νέα έργα, χωρίς πρώτες εκτελέσεις, χωρίς νέες εκτελέσεις. Προσδοκώ η ίδρυση και η λειτουργία ΔΜΒ να αποτελέσουν την αφετηρία ενός περιφερειακού μουσικού κινήματος που θα βγάλει την πατρίδα μας από τον μουσικό λήθαργο και την αφάνεια στο παγκόσμιο μουσικό σκηνικό.
Αν δεν είχαμε και τον παραμελημένο -εν ζωή αλλά και σήμερα- Σκαλκώτα, δεν θα είχαμε ούτε καν μουσικό ίχνος. Αυτόν θεωρώ μουσικό μου πρόγονο. Σε όλες μου τις συναυλίες παίζω πάντα ένα έργο του.
• Πώς συνδέονται οι συναυλίες ίδρυσης ΔΜΒ με το δικό σας έργο;
Στις συναυλίες αυτές θα παρουσιάσω επιλογές έργων από τις συλλογές συνθέσεων που ονομάζονται μουσικές νουβέλες. Είναι ένα νέο είδος έργων λόγιας μουσικής, χαρακτηριστικά ελληνικής.
Είναι έργα σε εφαρμογή της μουσικής μου πρότασης, κατά το τμήμα που αφορά στην αξιοποίηση με δημιουργική αφομοίωση και σύγχρονη μουσική σκέψη, τόσο της δημοτικής μουσικής μας παράδοσης όσο και τραγουδιών προικισμένων λαϊκών μας συνθετών.
Η κάθε μουσική νουβέλα αποτελεί μια θετική μετάλλαξη ενός δημοτικού ή λαϊκού τραγουδιού. Τα μουσικά σημεία της μελωδίας του δημοτικού τραγουδιού τα μετουσιώνω, ώστε να αποτελούν δικά μου μουσικά δημιουργήματα, μουσικά σημεία, δομικά στοιχεία δηλαδή, με τα οποία χτίζω την ομώνυμη μουσική νουβέλα.
Την υπόθεση κάθε μουσικής νουβέλας, αντλώ από τη λειτουργικότητα του δημοτικού τραγουδιού. Οταν ένας απλός άνθρωπος χορεύει ή τραγουδάει ένα δημοτικό τραγούδι, στις λίγες αυτές στιγμές, μπροστά από τα μάτια του περνάει με απίστευτη ταχύτητα ένας κόσμος ολόκληρος, όλη η ζωή του. Ιστορίες και προβληματισμούς αυτών των ανθρώπων αφηγούμαι και εκφράζω με τα έργα μουσικής νουβέλας.
Οι οκτώ μουσικές νουβέλες που παίζουμε στις συναυλίες ίδρυσης ΔΜΒ, με ένα υπέροχο σεξτέτο κορυφαίων μουσικών, έχουν εκδοθεί σε οκτώ βιβλία. Τα έργα αυτά, στο τέλος της συναυλίας, παραδίδω, επί σκηνής, στον δήμαρχο δωρεάν, για να αποτελέσουν τις πρώτες παρτιτούρες στη ΔΜΒ. Οι μουσικές νουβέλες είναι πρότυπα έργα λόγιας μουσικής, με αρκετούς βαθμούς δυσκολίας για τον ερμηνευτή, αλλά κατανοητά και ελκυστικά στον απλό Ελληνα ακροατή.
Επειδή είναι μουσικά έργα τέχνης, γραμμένα στην ΕΜΓ, από αισθητικής άποψης μπορούν να γίνουν ελκυστικά και στους ξένους και να μπουν στο ρεπερτόριο ξένων μουσικών συνόλων. Αυτό που λείπει στην πατρίδα μας είναι η προβολή, μέσα και έξω από την Ελλάδα, των μουσικών έργων λόγιας μουσικής που μπορούν να διακριθούν. Μια λύση είναι να ακούγονται στις εκδηλώσεις πολιτισμού της πατρίδας μας στο εξωτερικό.
Στέλνονται συνήθως μουσικά σχήματα που παρουσιάζουν έργα άκρατου λαϊκισμού, κραυγαλέου φολκλόρ και παρωχημένου μοντερνισμού, που αφήνουν παντελώς αδιάφορο το μουσικό κοινό στο εξωτερικό.
• Πριν από λίγα χρόνια διοργανώνατε το διαγωνιστικό Πανελλήνιο Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου. Τι απήχηση είχε; Υπήρξαν αποτελέσματα;
Το φεστιβάλ αναδείχτηκε σε έναν από τους σοβαρότερους μουσικούς θεσμούς της χώρας μας. Δεν έπαιζα δικά μου έργα παρά μόνο έργα άλλων συνθετών, κυρίως νέων. Γράφτηκαν 300 νέα έργα, χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση συμμετοχής των συνθετών.
Τόσα έργα δεν κατάφερε να προκαλέσει το κράτος, με τα πολυδάπανα συμφωνικά του σχήματα, από γενέσεώς του. Τα 80 από αυτά επιλέχτηκαν και παίχτηκαν ζωντανά με κορυφαία μουσικά σύνολα και με ελεύθερη είσοδο στο κοινό. Τις παρτιτούρες των 12 έργων που επιλέγονταν για το κάθε φεστιβάλ εξέδιδα σε βιβλίο που έδινα δωρεάν σε μουσικά πανεπιστήμια, μουσικές βιβλιοθήκες, μουσικά σχολεία και στις βιβλιοθήκες όλων των πρεσβειών μας στην Ευρώπη.
Μερικοί από τους βραβευμένους συνθέτες μας διακρίνονται σήμερα διεθνώς, έστω μέσα σε αυτή τη διεθνοποιημένη μουσική έκφραση, που θέλει τη μουσική ως οικουμενική γλώσσα και όχι ως σύνολο μορφών μουσικής έκφρασης, μουσικών γλωσσών δηλαδή, άρρηκτα συνδεδεμένων με τις ομιλούμενες γλώσσες, όπως θα ήταν το ορθό.
Δυστυχώς το φεστιβάλ μας το κατάπιε και αυτό η οικονομική κρίση, ακριβώς τη στιγμή που είχαν ωριμάσει οι συνθήκες να κοινοποιήσω τη μουσική μου πρόταση και τα έργα μου σε εφαρμογή αυτής που έδειχναν τον δρόμο σύνθεσης έργων στην ΕΜΓ.
• Εν κατακλείδι;
Στην πατρίδα μας, ο μιμητισμός και η ξενομανία έγιναν σύστημα και στη μουσική, την οποία καταδίκασαν στην καθυστέρηση. Οι ελάχιστες εξαιρέσεις δεν μας σώζουν. Ομως ο λαός, ιδίως σε εποχές κρίσης από την παράδοση πιάνεται για να υπάρξει.
Και το δημοτικό τραγούδι μαζί με το τραγούδι των προικισμένων λαϊκών μας δημιουργών, Τσιτσάνη, Καλδάρα, Δερβενιώτη, Μητσάκη, Βαμβακάρη και άλλων κράτησαν την ελληνική μουσική γλώσσα ζωντανή. Τώρα είναι η σειρά της λόγιας ελληνικής μουσικής να τη στολίσει και να την αναδείξει σε παγκόσμιο επίπεδο, με έργα σύγχρονα, μοντέρνα, αλλά ελληνικά.
Συντάκτης: Γιώργος Σταματόπουλος
Πηγή: pancreta