Από το ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου...

Tο τραγούδι κυκλοφόρησε σε δίσκο τον Μάιο του 1950. Είναι λοιπόν του Τσιτσάνη, σε στίχους του Νίκου Μπρίλη και του συνθέτη και τραγουδάει η Μαρίκα Νίνου, ο συνθέτης, ο Ν. Βούλγαρης και ο Θ. Γιαννόπουλος. Τα λόγια του τραγουδιού:

Κίνδυνος θάνατος, για πάρτε το χαμπάρι,
καινούργια μέτρα οι γυναίκες έχουν πάρει.
Κι όποιος στον έρωτα σωστά δεν περπατήσει.
ένα μπουκάλι βιτριόλι θ’ αντικρίσει.

Το εξευτέλισαν το αντρικό το φύλο
κι όπως τρωγόμαστε σαν γάτα με το σκύλο,
το θηλυκό σε μια στιγμή, στην παραζάλη,
σου αμολάει το βιτριόλι στο κεφάλι.

Είναι να χάνεις το μυαλό σου εδώ και πέρα,
μας έχουν πάρει οι πανούργες τον αέρα.
Γι’ αυτό την τσάντα όταν βλέπεις ανοιγμένη,
βγάλε συμπέρασμα, ζημιά σε περιμένει!

Το τραγούδι θα μπορούσε να έχει γεννηθεί από ένα περιστατικό της επικαιρότητας. Ψάχνοντας βρίσκω ότι στις 15 Απριλίου 1950 τις στήλες των εφημερίδων απασχόλησαν ταυτόχρονα δύο υποθέσεις. Στην Αγία Παρασκευή μια κοπέλα έριξε βιτριόλι στον (παντρεμένο) εραστή της αδελφής της, που την είχε μεθύσει και την είχε «διαφθείρει», ενώ ταυτόχρονα στο Γ’ Κακουργιοδικείο δικαζόταν μια κοπέλα και η μητέρα της επειδή είχαν προσπαθήσει να ρίξουν βιτριόλι στον αρραβωνιαστικό της κοπέλας, ο οποίος την είχε «διαφθείρει» και ύστερα ανέβαζε διαρκώς τις απαιτήσεις του, φτάνοντας στις 700 λίρες προίκα, για να την «αποκαταστήσει» (τελικά αθωώθηκαν, ίσως επειδή η απόπειρα δεν είχε βρει στόχο).

Εννοείται ότι  δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι αυτά τα δυο συγκεκριμένα περιστατικά βρίσκονται στην αφετηρία του τραγουδιού, αλλά δεν το αποκλείω. Η λαϊκή έμπνευση λειτουργεί αστραπιαία, οπότε σε δεκαπέντε μέρες μέσα δεν αποκλείεται να γράφτηκε και να δισκογραφήθηκε το τραγούδι.

Πάντως, τέτοια περιστατικά ήταν πολύ συχνά και στην προπολεμική και στην μεταπολεμική Ελλάδα, έως τη δεκαετία του 1970, σε σημείο να αποτελούν ακόμα και καθημερινό φαινόμενο. Για παράδειγμα, βρίσκω στην Απογευματινή της 24.7.56 για μια επίθεση με βιτριόλι στην Κοκκινομηλιά Ιστιαίας, την επόμενη μέρα σε τοπική εφημερίδα των Τρικάλων (Αναγέννηση) για αγρότη που πήγε να ρίξει βιτριόλι στη σύζυγό του αλλά κάηκε ο ίδιος, και την ίδια μέρα στην αθηναϊκή Ελευθερία για κοπέλα στη Λάρισα που έριξε βιτριόλι στον εραστή της  και τα σκάγια πήραν όχι μόνο αυτόν αλλά και μια άσχετη γυναίκα που περπατούσε δίπλα.

Κι άλλα χρονογραφήματα βρίσκει κανείς που να αναφέρονται σε περιστατικά χρήσης βιτριολιού, ακόμα και του Βάρναλη το 1957 στην Αυγή («Βιτριόλι και μαχαίρα»), ενώ και στους Γαμπρούς της Ευτυχίας (1962) ο Αυλωνίτης ειδοποιεί τον Ρίζο «Φεύγα, πάει να φέρει βιτριόλι να σε μπουχίσει» -όπου «μπουχίζω» σημαίνει «καταβρέχω». (Η ταινία είναι εδώ, όποιος ξέρει να μας πει σε ποια χρονική στιγμή είναι ο διάλογος αυτός).

Λένε ότι και η Σωτηρία Μπέλλου, νεότατη, προπολεμικά,  είχε ρίξει βιτριόλι στον σύζυγό της, και ότι είχε κάνει μερικούς μήνες φυλακή -διότι, γενικά, οι ποινές στις βιτριολίστριες δεν ήταν βαριές. Δεν βρήκα κάποιο τεκμήριο σε εφημερίδες της εποχής (1938-39), αλλά δεν έψαξα και πολύ -βρήκα όμως κάμποσες ειδήσεις για άλλα περιστατικά, όπως και δύο ή τρία χρονογραφήματα.

Στην εποχή μας οι σχέσεις των δυο φύλων δεν είναι πια τόσο ετεροβαρείς κι έτσι δεν νομίζω να χρησιμοποιείται το βιτριόλι σαν μέσο εκδίκησης από τις γυναίκες, διαβάζω όμως για διάφορες εγκληματικές επιθέσεις -και βέβαια, δεν ξεχνάμε πως βιτριόλι χρησιμοποιήθηκε εναντίον της Κωνσταντίνας Κούνεβα (δείτε και ένα ωραίο ποίημα της Σοφίας Κολοτούρου).

Από την άλλη, σε χώρες της Ασίας κυρίως, το βιτριόλι εξακολουθεί να αποτελεί βασικό όπλο κατά των γυναικών (η Βικιπαίδεια λέει ότι το 80% των θυμάτων τέτοιων επιθέσεων είναι γυναίκες).

Επειδή έπιασα δυσάρεστα θέματα, καταφεύγω στα γλωσσικά. Το βιτριόλι είναι το θειικό οξύ. Για την ιστορία του θα μπορούσα να γράψω πολλά -βλέπω στη Βικιπαίδεια ότι το αναφέρει ήδη ο Ζώσιμος ο Πανοπολίτης, ο καταπληκτικός αλχημιστής του 4ου μΧ αιώνα, αλλά δεν είναι σαφές με ποιο όνομα. Σε ύστερα αλχημιστικά κείμενα εμφανίζεται ο όρος «βιτρίολον ρωμάνον».

Η νεότερη λέξη ‘βιτριόλι’ είναι δάνειο από το γαλλικό vitriol, που ανάγεται στο μεσαιωνικό λατινικό vitreolus (υαλώδης) επειδή τα θειικά άλατα παρουσιάζουν υαλώδη όψη, λέει το λεξικό. Δηλαδή το βιτριόλι, ετυμολογικά, είναι ξαδερφάκι της βιτρίνας και του βιτρό.

Τα τελευταία χρόνια ακούγεται στη γλώσσα μας και το «βιτριολικός», προκειμένου για καυστικά σχόλια, για το ύφος κάποιου δημοσιογράφου ή συγγραφέα, για μια αρνητική κριτική, κτλ. Τη λέξη τη βρίσκω στο Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας, αν και όχι στα άλλα δύο μεγάλα λεξικά μας (με μια επιφύλαξη, διότι δεν έχω δει την 4η έκδοση του Μπαμπινιώτη). Πάντως, βγάζει χιλιάδες γκουγκλιές (πιο πολλές στο ουδέτερο, π.χ. βιτριολικό χιούμορ, και στο θηλυκό, παρά στο αρσενικό).

Η λέξη είναι βέβαια δάνειο από το αγγλικό vitriolic, και που θα μπορούσε κανείς να τη θεωρήσει περιττό δάνειο, αφού έχουμε το καυστικός, έχουμε το δηκτικός (που συχνά το γράφουν ‘δεικτικός’), έχουμε το φαρμακερός, δηλητηριώδης, πιθανώς και άλλα -από την άλλη όμως η λέξη έχει διαύγεια κι έτσι δεν με ενοχλεί το δάνειο. Άλλα δάνεια είναι αβάσταχτα και μας καίνε, όχι τα γλωσσικά.

Πηγή: sarantakos.wordpress.com